İlk bakışta uzaylıya benzeyen deniz şakayıkları, aslında çok tanıdık bir sırrı saklıyor olabilir. Avusturya’daki Viyana Üniversitesi’nden araştırmacılar, bu deniz canlılarında insanlarda da bulunan eski bir vücut planı mekanizmasının izlerine ulaştı. Bu keşif, evrim tarihinin yeniden yazılmasına neden olabilir.
BİLATERAL VE RADYAL: HAYVANLARIN TEMEL VÜCUT PLANLARI
Hayvanlar temelde iki farklı vücut simetrisine sahiptir:
-
Bilateraller, yani insanlar, sinekler, filler gibi canlılar, vücutlarını tek bir düzlemde simetrik şekilde organize eder.
-
Radyal simetriye sahip canlılar ise vücutlarını merkezi bir eksene göre düzenler. Medüzler ve deniz şakayıkları bu gruba girer.
Ancak deniz şakayıkları bu sınıflandırmayı alt üst ediyor. Çünkü Nematostella vectensis türü deniz şakayığı, dış görünüş olarak radyal simetrili gibi dursa da, aslında gelişim sürecinde bilateral (iki yanlı) simetriye sahip oluyor.
KADİM BİR MEKANİZMA ORTAYA ÇIKTI
Araştırmacılar, bu deniz şakayıklarının embriyo gelişimini incelediklerinde, kemik morfogenetik proteini (BMP) adlı bir proteinin vücut gelişiminde nasıl rol oynadığını ortaya koydu.
Bilaterallerde BMP, hücrelere vücutta nerede olduklarını ve neye dönüşmeleri gerektiğini söylüyor. Bu süreci yönlendiren şey ise chordin adlı bir başka protein. Bu mekanizma daha önce sadece bilateral canlılarda biliniyordu.
Ancak deniz şakayıklarında da aynı BMP-chordin sisteminin çalıştığı görüldü. Bu da, bu mekanizmanın bilateraller ve radyaller ayrılmadan 600 milyon yıl önce ortaya çıktığını gösteriyor.
EVRİM ZAMANI YENİDEN DÜŞÜNÜLEBİLİR
Çalışmanın baş yazarı gelişimsel biyolog David Mörsdorf şunları söylüyor:
“Sadece bilaterallerin değil, deniz şakayıklarının da bu vücut şekillendirme mekanizmasını kullanması, bu sistemin ne kadar kadim ve evrimsel açıdan önemli olduğunu gösteriyor.”
Bu keşif, hayvanların vücut planlarının nasıl evrimleştiğine dair bilinenleri sorgulamakla kalmıyor; evrimin tahmin edilenden çok daha erken ve benzer yollarla geliştiğini de ortaya koyuyor.
Yani, denizlerdeki bu sessiz canlılar, vücut şeklimizin en eski planına dair ipuçlarını milyonlarca yıldır saklıyor olabilir.