Basit, ucuz ve çok yönlü bir gıda olan patatesin kökeni uzun süredir bilim insanlarını düşündürüyordu. Ancak yeni bir araştırma, patatesin kökenine dair şaşırtıcı bir gerçeği ortaya koydu: Modern patates, 9 milyon yıl önce domatese benzer yabani bir bitkiyle melezlenerek ortaya çıktı.
Cell dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, Güney Amerika’daki yabani domates türleri ile Etuberosum adı verilen, patatese benzeyen ama yumru oluşturmayan bitkiler arasında doğal bir melezlenme gerçekleşti. Bu melezleme sonucunda günümüzde tükettiğimiz yumrulu patates türü evrimleşti.
Araştırmanın ortak yazarı, British Columbia Üniversitesi’nden Prof. Loren Rieseberg, bu keşfin evrimsel biyoloji açısından “derin bir değişime” işaret ettiğini söylüyor. Uzun süre boyunca evrimin en büyük tetikleyicisinin rastgele genetik mutasyonlar olduğu düşünülüyordu. Ancak artık, eski dönemlerde gerçekleşen melezleşme olaylarının da canlıların evriminde önemli bir rol oynadığı kabul ediliyor.
Londra Doğa Tarihi Müzesi'nden araştırmacı botanikçi Sandra Knapp, "Yapılan genetik analizler, tüm patateslerin %60 Etuberosum, %40 oranında ise domates genleri taşıdığını ortaya koydu. Bu durum tek bir antik melezleşmeye işaret ediyor, çok net ve şaşırtıcı," dedi.
Araştırma kapsamında, yetiştirilmiş patates türleri ve 56 yabani patates türünden toplamda 450 genom analiz edildi. Bu da bugüne kadar yapılmış en geniş çaplı yabani patates genetik taraması oldu.
Patatesin en kritik özelliklerinden biri olan yumru oluşumu da bu melezleşmeyle mümkün olmuş. Yumru sinyali veren SP6A adlı gen domates kökenliyken, yer altı gövde gelişimini yöneten IT1 adlı gen Etuberosum’dan gelmiş. Bu iki genin birleşimi, patatese özgü yumru yapısını oluşturmuş.
Yaklaşık 14 milyon yıl önce domates ve Etuberosum arasındaki ayrışmanın başladığı, 9 milyon yıl önce ise melezlenme ile patatesin ortaya çıktığı düşünülüyor. Bu süreç, aynı dönemde yükselmeye başlayan And Dağları'nın sağladığı iklim koşullarıyla da desteklenmiş olabilir.
Araştırmayı yürüten ekip, bu bulgunun sadece geçmişi anlamakla kalmayıp, gelecekte üretilecek hibrit tohum patateslerin geliştirilmesinde de kullanılabileceğini belirtiyor.
Tarım Genomik Enstitüsü’nden Prof. Sanwen Huang, laboratuvarlarında tohumla çoğalabilen yeni bir hibrit patates geliştirmeye çalıştıklarını belirtti. Huang, domatesin “biyolojik şasi” olarak kullanılarak sentetik biyoloji yoluyla yeni nesil patateslerin üretilebileceğini söyledi.