Soğuk Savaş döneminden izler taşıyan gerilimin perde gerisinde neler var?
Muhammed Şimşek/Analiz
Krizi tetikleyen olay 4 Mart’ta İngiltere’nin Salisbury şehrinde yaşandı. Eski Rus çifte ajan Sergey Skripal ve kızına yönelik suikast girişimi kısa sürede Rusya ve İngiltere arasında son yılların en büyük diplomatik krizi halini aldı. Çok geçmeden İngiltere’nin tepkisine diğer bazı Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve en nihayetinde ABD’den gelen topyekûn hamle Rusya’yı hedef aldı.
AMERİKALI 60 DİPLOMATA SINIR DIŞI
Daha Skripal krizinin ne anlama geldiğini kimseler anlamadan ezelden bir birine diş bileyen tarafların cepheleşmesi ışık hızıyla gerçekleşince AB Konseyi Başkanı Donald Tusk birlik üyesi 14 ülkenin bazı Rus diplomatları sınır dışı edeceğini duyurdu.
Batılı ülkelerin bu tavrına jet bir karşılık veren Rusya ise diplomatlarını sınır dışı etme kararı alan ülkelere tepki gösterdi ve en az 60 Amerikan diplomatın daha ülkeden gönderileceği çıkışını yaptı.
İPLER NASIL GERİLDİ?
İpleri bu denli geren sinir ucunu Skripalların İngiltere topraklarında Rusya’nın öldürülmüş olduğu suçlaması oluşturuyordu. Zira İngiltere Dışişleri Bakanı Boris Johnson suikast emrini bizzat Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in vermiş olması ihtimalinin yüksek olduğunu söylemişti. Bu açıklamanın üstüne İngiltere Başbakanı Theresa May de Sergey Skripal ve kızına yönelik suikast girişiminden dolayı doğrudan Rusya hükümetinin sorumlu tuttu.
Kremlin, başından beri 66 yaşındaki Sergey Skripal ve 33 yaşındaki kızı Yulia’ya yönelik suikast girişimiyle bir ilgisinin bulunmadığını savunmasına rağmen kriz gittikçe derinleşti.
Olay ortaya çıktıktan hemen sonra İngiltere 23 Rus diplomatı sınır dışı etme kararı almış ve buna karşılık Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da kendi hükümetinin, bazı İngiliz diplomatları sınır dışı edeceğini açıklamıştı.
SUİKASTA UĞRAYAN İSİMLER KİM?
Suikasta uğrayan Albay Skripal emekli bir Rus askeri istihbarat subayı. Avrupa’daki gizli Rus ajanlarının kimliklerini İngiliz İstihbarat kuruluşu M16’e aktarma suçlamasından hüküm giydi. 2006’da Rusya’da 13 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Temmuz 2010’da FBI’ın tutukladığı 10 Rus ajan karşılığında serbest bırakılanlardan biriydi. Daha sonra 66 yaşındaki emekli ajan İngiltere’ye geçti ve Salisbury’de yaşamaya başladı. İngiliz medyasına yansıyan habere göre Skribal askeri akademilerde, Rus askeri istihbarat örgütü GRU hakkında dersler veriyordu.
Yulia Skripal, bankta babasının yanında yığılmış halde bulundu. Akrabaları İngiliz medyasına yaptığı açıklamada kızı Yulia’nın babasını İngiltere’de düzenli olarak ziyaret ettiğini söyledi.
BATI-RUSYA RESTLEŞMESİNE DÖNÜŞTÜ
Suikasta maruz kaldıkları ileri sürülen bu iki isim üzerinden kıvılcımlanan kriz kapsamında AB, Moskova’daki diplomatik temsilcisini istişareler için geri çağırdı. Karar Mart ayında Brüksel’de düzenlenen AB liderler zirvesinde alındı. Liderler, İngiltere’deki sinir gazı saldırısının ardında “büyük olasılıkla Rusya bulunduğunu ve elle tutulur başka bir açıklama olmadığı” konusunda görüş birliğine vardı. AB Konseyi’nden yapılan açıklamada, “Ortak güvenliğimize karşı bu ciddi meydan okuma karşısında Birleşik Krallık ile koşulsuz dayanışma içindeyiz” mesajı dahi verildi.
KRİZDEKİ SOĞUK SAVAŞ İZLERİ
Başta İngiltere olmak üzere AB ülkelerinin bir anda dönüştüğü koroya en yüksek perdeden destek veren ABD Başkanı Trump’ın 60 Rus diplomatı sınır dışı etme kararı zihinlerdeki geçmişte yaşanan Soğuk Savaş gerilimini hatırlattı. Öyleki hafta başında Batılı ülkelerde kendini gösteren bu denli bir dayanışma geçmişte bütün bir Batı’nın Sovyetlere karşı verdiği mücadeleden farksız bir tablo çizdi. Washington ve müttefikleri tarafından onlarca Rus diplomat, bir eski Rus ajanının İngiltere’de zehirlenmesine karşılık olarak sınır dışı ediliyordu. Zira tüm bunlar bakıldığında Soğuk Savaş döneminin zirve yaptığı yıllardan bu yana yaşanan en büyük sınır dışı olayı olarak kayıtlara geçerken bugün Moskova ile Batı arasında ilişkileri dondurmaya varabilecek diplomatik krizlerden hatta kapıda yeni bir Soğuk Savaş dönemi olduğundan bahsediliyor.
SOĞUK SAVAŞ SÜRECİ
Sovyetler Birliği ile ABD arasında 1945 ile 1989 yılları arasında yaşanan gerilimli tanımlamak için kullanılan soğuk savaş tabiri iki tarafın yıllar boyunca nükleer savaş endişesi sebebiyle birbirlerine doğrudan savaşmamasını anlatıyor.
Tarihçilerin iki farklı devlet sistemi arasındaki savaş olarak değerlendirdiği bu dönemde ABD ve Batı kapitalist düzeni, Sovyetler Birliği komünizmi temsil ediyordu. Her iki tarafında gerek ülke yönetimi gerek dünya siyaseti fikirleri bir birinden zıt ve her bir sistem kendi yönetim anlayışının üstün olduğunu düşüncesini savunuyordu. Aradaki gerilimi körükleyen bu iki bakış açılı dünya hükümranlığını elde etme savaşı bugün hala ilişkilerin bam telini oluşturuyor.
Sovyetlerin dağılmasından sonra her ne kadar ABD ve onun etrafında toplanan Batı blokunun karşısında rakip bir güç kalmasa da bugün Rusya’nın gerek Ortadoğu’da etkinliğini artırması gerek ise batılı ülkelerin iç siyasetine sızması bu bam teline dokunmaya başladı. Bu sebeple geçmişte yaşananların etkisiyle ABD ve bütün Batılı ülkeler karşısında yeni bir güç olarak bir kez daha Rusya’yı görmek istemediklerinden yaşadıkları en ufak krize en üst seviyeden tavır alma yoluna gidiyor diyebiliriz.
Olay nasıl gerçekleşti?
Yulia Skripal’i Rusya’dan Londra’ya taşıyan uçak 3 Mart’ta saat 14.40’ta Heatrow Havaalanı’na indi. 4 Mart’ta 13.40’ta Skripal ve kızı Yulia Salisbury şehir merkezindeki bir süpermarketin otoparkına gitti. Güvenlik birimleri baba ve kızın önce 14.20’da bir mekâna, sonra 15.35’te bir İtalyan restoranına gittiklerini söyledi. 16.15’te acil durum servislerine bir olay ihbarı geldi. İkili restoranın önündeki bankta “çok ağır bir durumda” bulundular. Olaya müdahale eden polislerden Dedektif Nick Bailey de hastaneye kaldırıldı ve durumu hala ağır. Hastanede 46 kişi gözlemden geçirilirken sinir gazıyla temas etmiş olabilecek 131 kişi belirlendi. Hiçbirinde herhangi bir belirtiye rastlanmadı.
Soruşturma devam ediyor?
İngiltere polisi olayı bir suikast girişimi olarak nitelendiriyor. Zira Skripal ve kızı Julia’nın gittikleri mekân ve restorantta sinir gazı izlerine tespit edildi. Görgü tanığı Jamie Paine, bankta ağzı köpüren, “Gözleri tamamen açık, ancak bembeyaz” bir kadın gördüğünü söyledi. Eşiyle birlikte olay günü şehir merkezinde alışveriş yapan bir tanık da Skripal’ın bankta kaydığını, bilincinin tamamen kapalı olduğunu ve vücut sıvılarının kontrolünü kaybettiğini belirtti. Polis yetkilisi Mark Rowley de Skripaller’in “özellikle hedef alındığını” söylerken aynı gün Skripaller ile aynı mekâna giden 500 kişiye kıyafetleri ve eşyalarını yıkamaları tavsiye edildi. Suikast girişimiyle ilgili başlatılan soruşturma, 220 polis, askerler ve uzman ekipler tarafından yürütülüyor.