Bir arkeolog ve iki jeofizikçinin sıra dışı iş birliğiyle ortaya çıkan bir araştırma, 41 bin yıl önce Dünya'nın manyetik alanının zayıfladığı dönemin – yani Laschamps Olayı’nın – insanların hayatını nasıl etkilediğine dair çarpıcı veriler sunuyor.
İlk buluşmaları biraz garipti. Biri geçmişte insanların çevreyle ilişkilerini inceleyen bir arkeolog, diğer ikisi ise Güneş aktiviteleriyle Dünya'nın manyetik alanı arasındaki ilişkiyi araştıran jeofizikçilerdi. Başta, uzay havası ile insan davranışlarını ilişkilendiren bu alışılmadık projenin işe yarayıp yaramayacağını merak ettiler. Ancak iki yıl sonra, bu iş birliğinin hem bilimsel hem de kişisel olarak büyük kazançlar sağladığını söylüyorlar.
DÜNYA’NIN MANYETİK KALKANI ÇÖKERSE NE OLUR?
Laschamps Olayı olarak bilinen bu jeomanyetik anormallik, Pleistosen çağının sonlarında yaşandı. Bu dönemde Dünya’nın manyetik kutupları tamamen tersine dönmedi ancak binlerce kilometre boyunca hızlı ve düzensiz şekilde yer değiştirdi. Daha da önemlisi, manyetik alanın gücü modern seviyelerin %10’una kadar düştü.
Bu durum, Dünya'yı zararlı güneş rüzgarlarından ve ultraviyole radyasyondan koruyan manyetosferin zayıflamasına ve sızdırmaya başlamasına yol açtı. Jeofizik modellere göre bu süreçte kutup ışıkları (auroralar) ekvatora kadar inmiş, zararlı güneş ışınları ise yeryüzüne daha çok ulaşmış olabilir.
İNSANLAR BU UZAY HAVA FELAKETİNE NASIL TEPKİ VERDİ?
İnsanlar için en çarpıcı etki gökyüzünde aniden beliren parlak ışıklar olabilir. Bu ışıklar korku, hayranlık ya da ritüel davranışlara yol açmış olabilir. Ancak bu duygusal tepkiler arkeolojik kayıtlarla belgelenmesi zor konular.
Daha net görülen etki ise ultraviyole radyasyonun artması. Bu dönemde insanlar güneş yanıkları, göz hasarları, doğum kusurları gibi sağlık sorunlarıyla karşılaşmış olabilir. Buna karşılık olarak mağaralarda daha fazla zaman geçirme, koruyucu giysiler üretme ya da cilde koruyucu pigmentler – örneğin kırmızı toprak olan okur – sürme gibi çözümler geliştirmiş olabilirler.
Araştırmalara göre bu tür davranışlar özellikle Avrupa'da artış göstermiştir. O dönemde Avrupa’da Neandertaller ve Homo sapiens türü insanlar yaşıyordu. Bu iki grubun çevresel tehditlere karşı farklı stratejiler geliştirmiş olabileceği düşünülüyor.
Bilim insanları Laschamps Olayı’nın Neandertallerin yok oluşunun tek nedeni olmadığını vurgulasa da, bu olayın hayatta kalma stratejilerini etkileyen önemli bir faktör olabileceğini belirtiyorlar.
BİLİMDE SINIRLARI AŞMAK
Bu iş birliği, arkeoloji ile jeofizik gibi farklı alanlar arasında köprü kurmanın ne kadar verimli olabileceğini gösterdi. Arkeologlar geçmiş iklimi dolaylı verilerle anlamaya çalıştıkları gibi, uzay havasını da geçmişin bir çevresel bileşeni olarak değerlendirebiliyor.
Jeofizikçiler ise uzay havasının yalnızca iyonosferde değil, yerde yaşayan insanların hayatında da nasıl etkiler yarattığını daha iyi anlamaya başlıyor.
Laschamps gibi manyetik alan çöküşleri Dünya tarihinde tek seferlik olaylar değil. Benzer olaylar daha önce yaşandı ve gelecekte de yaşanacak. Antik insanların bu olaylara verdiği tepkileri anlamak, gelecekteki jeomanyetik felaketlere karşı hazırlıklı olmamıza yardımcı olabilir.