Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı / Analiz AA
ABD’nin 7 Ekim 2001 tarihinde başlayan Afganistan’a müdahalesi 20. yılını doldurduğu 2021 yılında sona erdi ve ABD’nin Afganistan’dan çekilme süreci 31 Ağustos 2021 tarihi itibarıyla tamamlandı. ABD’nin Afganistan’a müdahalesi, 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından, dönemin ABD Başkanı George W. Bush’un “önleyici müdahale stratejisi” kapsamında “Terörizmle savaşmak için Afganistan’a gidiyoruz” beyanıyla başladı. Bush’un “önleyici müdahale stratejisi”, Afganistan’da yerleşik El Kaide unsurlarının yok edilmesi ve Usame bin Ladin’in yakalanması ve öldürülmesi hedefine odaklanmaktaydı. Bu strateji kapsamında terör unsurları, herhangi örgütsel eylem veya saldırı gerçekleştirmeden önce kaynağından yok edilmeliydi. Bush yönetimi, 2001 yılında müdahale başlamadan önce Taliban rejimine “topraklarında saklanan tüm El Kaide liderlerini” ABD yetkililerine teslim etmeleri konusunda bir ültimatom verdi. Bu ültimatom kapsamında Bush tarafından Taliban yönetimine, bu talebi gerçekleştirmemesi halinde El Kaide ile aynı kaderi paylaşacakları, yani yok edilecekleri tehdidi savrulmaktaydı. 18 Eylül 2001’de ise 11 Eylül saldırıları kapsamında ABD’ye saldırmaktan sorumlu olanlara karşı güç kullanılmasına izin veren ve Cumhuriyetçiler ile Demokratların birlikte destek verdikleri bir karar yasalaştırıldı. Sonunda ise ABD’nin Afganistan’a müdahale süreci, Bush iktidarı tarafından başlatıldı.
SİVİLLER KATLEDİLDİ
Öte yandan çekilme süreci devam ederken, 26 Ağustos 2021 tarihinde iki intihar bombacısı tarafından Kabil Havaalanı’nın güvenliğinden sorumlu ABD askerlerine bir saldırı gerçekleştirildi. ABD Merkez Kuvvetler (CENTCOM) Komutanı Orgeneral Kenneth F. McKenzie tarafından yapılan açıklamada, Afganistan’da Kabil Havaalanı çevresinde iki bombalı saldırı gerçekleştiği, saldırıda 12 ABD askerinin ve en az 60 sivilin öldüğü, bu eylemde ayrıca 15 ABD askerinin ciddi şekilde yaralandığı açıklandı. Saldırıyı ise DEAŞ terör örgütünün Horasan grubu üstlendi. Saldırı ile gerek tüm dünyada gerekse de ABD kamuoyunda ABD’nin Afganistan stratejisinin genel seyrinin yanı sıra özellikle ABD istihbaratının neden Afganistan’da başarısız olduğuna dair yoğun bir tartışma süreci yaşandı. Aslında, Afganistan’da sadece ABD İstihbarat Topluluğu değil, ABD’nin tüm Afganistan stratejisi ve bu strateji kapsamında bu ülkede görev yapan tüm kurumsal yapıları büyük bir başarısızlık yaşadı. Fakat konuyu istihbarat tekniği açısından değerlendirecek olursak, öncelikle istihbaratın tanımı ve bu tanım kapsamında terörle mücadelede istihbaratın kullanımına dair bazı kavramların ele alınması gerekiyor.
RİSKLER TESPİT EDİLMEDİ
Başarılı bir terörle mücadele stratejisi kapsamında planlanan istihbari faaliyetlerin gelecekte meydana gelebilecek risk ve tehditleri önceden kavrama, yani bu tehdit ve risklerin ortaya çıkarabileceği sorunları ulusal çıkarlar kapsamında nihayetlendirme odaklı olması önem arz ediyor. Bu itibarla, terörle mücadelede istihbaratın temel fonksiyonları, karar vericilerin karar alma süreçlerinde en az hatayı yapmaları için gerekli olan çözümleri üretmesi ve terör eylemlerini önceden haber alarak, engellemesidir. Terörle mücadelede istihbari çalışmalar, hedef terör örgütüne hulul etme/sızma (penetre etme), terör örgütünün faaliyetlerini engelleme, terör örgütlerini çökertme amaçlarına göre planlanmalı. Bahse konu amaçlar, ABD istihbaratının Afganistan’daki faaliyetleri örnek alınarak irdelenmesi halinde ise; El-Kaide ve türevi unsurları tespit etme, bu unsurlara hulul etme (sızma), bu unsurlar ve eylemleri hakkında bilgi temin etme ve bu eylemlerin engellenmesi şeklinde sıralanabilir. Yani söz konusu aşamalar; (1) Tespit, (2) Hulul Etme/ Sızma, (3) Bilgi Temini, (4) Engelleme veya nihayetlendirmedir.
Yerel halka nüfuz edemediler
Bu faktörlerin yanı sıra tarihsel süreç içinde Afganistan’a gelen ve yerel hassasiyetleri hiçbir şekilde kavrayamayan yabancılara karşı oluşan ön yargı ve İslami gelenekler, halkın yabancılara mesafeli olmasına neden olmuş, bu durum ise ABD istihbarat personelinin yerel halkla sağlıklı ilişki kurmasını zorlaştırmıştır. Bu nedenle sıklıkla yerel iş birlikçilerden istifade edilmiş, bu durum ise harcamaları artırmak suretiyle bütçe sorunlarına, amatör tutum ve davranış içinde olan bazı yerel personelin de güvenlik zafiyetlerine yol açmasına neden olmuştur. Ayrıca, Afganistan’ın mahrumiyet şartları ve bu bölgedeki kısıtlı imkanlar ABD’li istihbarat personelinin yerel şartlara ve coğrafyaya adaptasyonunun zaman almasına neden olmuş, adaptasyon sağlandıktan sonra ise söz konusu istihbarat personelinin görev süresinin sonuna yaklaşılmıştır. Bir istihbarat personeli bu konularda eğitimli bir şahıs olmasına rağmen, aralıksız olarak uzun bir süre mahrumiyet alanlarında görevlendirilmesiyle motivasyonunu kaybedebilmekte ve istihbari açıdan güvenlik zaafl arına meydan verecek hatalara neden olabilmektedir.
Masa başında çizilen sınırlar
Afganistan sınırları yaklaşık 100 yıl önce İngilizler tarafından masa başında çizilmiştir. Afganistan’daki etnik çeşitlilik çok fazladır ve bu çeşitlilik birbirinden doğal olmayan sınırlarla ayrılır. Ülkede çok sayıda etnik grup bulunduğundan bir birlik bulunmuyor. Bu gruplar ise kimliklerini korumak için içe kapanık halde yaşamışlardır. Yani Kabil’deki yerli veya yabancı bir yönetimin ülkeye hâkim olması çok zor. Ayrıca söz konusu her etnik grubun kendi öncelikleri bulunuyor. Bu kadar fazla etnik çeşitlilik, ABD istihbarat servisi personeli için temel gereksinim olan yerel dillere hâkim olmayı da zorlaştırmıştır. Bilindiği üzere yabancı bir ülkedeki istihbari faaliyetin başarısı büyük oranda yerel dili de kullanabilen istihbarat personelinin sahadaki somut kabiliyeti ile doğru orantılıdır.
İstihbarat ne işe yarar?
İstihbarat, terör örgütü ile ilgili acil istihbarat ihtiyaçları haricinde, karar vericiler için uzun vadeli bir perspektif ve öngörü sağlar. Karar vericilerin örgütlere karşı izleyeceği stratejiler hakkında doğru kararları alması süreçlerin desteklenmesi, yani karar vericinin en optimum politikaları oluşturmasını temin eder. Böylece bir terör örgütü tarafından düzenlenebilecek olan eylemlerin engellenmesi, eylem planlayıcılarının ve eyleme iştirak eden unsurların etkisiz hale getirilmesi sağlanır.
Sarp dağlara hükmedemediler
Bununla birlikte, Afganistan’daki sarp dağlık bölgenin kontrolü, denetimi ve gözetimi büyük zorluk arz eder. Bu durum ABD’nin sofistike sinyal istihbaratı (SIGINT) ve elektronik istihbarat (ELINT) imkanlarını verimli kullanamamasına neden olmuştur. Bu coğrafyanın zor şartları aynı zamanda, ABD istihbaratının SİHA ve İHA kabiliyetini de sınırlamıştır. Ayrıca Afganistan’ın zor coğrafyası sürdürülebilir bir tedarik zinciri kurmayı imkânsız hale getirmiş ve personelin haber ağıyla düzenli iletişim kurmasını zorlaştırmıştır. ABD istihbarat servisi personelleri için bölgeler arası seyahat de zor ve tehlikeli hale gelmiştir. Bu faktörler istihbarat personelini saldırı veya kaçırılmasına karşı daha sıkı tedbirler almaya itmiş, bu durum da ABD’nin istihbari faaliyetlerinin süratini, dolayısıyla topluma hulul etmesini zorlaştırmıştır.
