İşçinin, İş yasasında düzenlenmiş süreler içinde çalıştırılması esastır. Ancak bazı nedenlerle çalışma süreleri aşılabilir. Çalışma süresinin aşılması ancak yasada belirtilen hallerin bulunması durumunda mümkün olacaktır. Yapılacak fazla çalışmanın sonuçları yine yasada açıkça düzenlenmiştir. Uygulamada sıkça karıştırılan bu husus, işçi ve işverenlerin yargı önünde karşı karşıya gelmesine sebep olmaktadır.
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma haftalık kırkbeş saati aşan çalışmadır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılarak denkleştirme uygulana bilinir. İşçinin haftalık ortalama çalışma süresi bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi, bu çalışmalar normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile fazla çalışma sayılmayacaktır. Denkleştirme süresi bireysel sözleşmelerle iki aya kadar yapılabilirken, toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.
Fazla Süreli Çalışma
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar, fazla sürelerle çalışmalardır. Örnek vermek gerekirse, haftalık çalışma süresinin 40 saat olarak belirlendiği bir iş yerinde haftalık 50 saat çalışma yapılaması durumunda, 40 saat normal mesai 5 saat fazla süreli çalışma ve 5 saatte fazla çalışma olarak hesaplanması gerekir. Fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, serbest zaman olarak kullanabilirler. Fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz. Ancak bu sınırlamaya rağmen işçinin 270 saatten daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla mesai ücretinin de ödenmesi gerekmektedir Yargıtay, 270 saati aşan fazla mesainin ücreti ödeniyor olsa da işçinin, yılda 270 saatin üzerinde fazla mesai yaptırılması gerekçesiyle iş akdini feshedebileceğini yerleşik uygulaması ile ortaya koymuştur.
Toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleriyle; fazla çalışma ve fazla süreli çalışmalara ilişkin işçilere kanunla tanınan haklar genişletilebilir. Eğer çalıştığınız işyerinde uygulanmakta olan bir toplu iş sözleşmesi varsa sözleşmeye hâkim olmak menfaatinizedir.
Son Söz; işimizin ve işyerimizin devamını sağlamak adına bazı dönemlerde fazla mesai yapmak zarureti ile karşı karşıya kalabiliriz. Fazla çalışma yaparken yasa koyucunun tarafımıza tanıdığı hakları unutmamak dileği ile..
Devler gibi eserler bırakmak için, karıncalar gibi çalışmak gerekir. Necip Fazıl Kısakürek
Haftaya nasip olursa ‘İlave Tediye’
