Modern insanlardan yüz binlerce yıl önce küçük beyinli Homo naledi türünün ölülerini kasıtlı olarak gömdüğü iddiası, bilim dünyasında hararetli tartışmalara yol açıyor.
Güney Afrika’daki “insanlığın beşiği” bölgesinde yapılan kazılarda bulunan Homo naledi fosilleri, ölü gömme geleneğinin sanılandan çok daha eski olabileceğini öne sürüyor. Paleoantropolog Lee Berger ve ekibi, Johannesburg yakınlarındaki mağara sisteminde bulunan yüzlerce fosilin, doğal süreçlerle değil, bilinçli bir şekilde gömüldüğünü savunuyor.
Bu hominin türünün 240 bin yıl önce yaşadığı biliniyor. Oysa Homo sapiens ve Neandertallerin ölü gömme uygulamalarına yaklaşık 120 bin yıl önce başladığı düşünülüyor. Bu da Homo naledi’nin modern insanlardan çok daha önce kültürel gömme ritüelleri uygulamış olabileceği anlamına geliyor.
ELEŞTİRİLER VE YANITLAR
Berger ve ekibi, 2015’te en az 15 bireye ait kalıntılar bulduklarını duyurmuş, mağara duvarlarındaki oyuklar ve kömür kalıntılarının da kasıtlı bir gömme alanına işaret ettiğini öne sürmüştü. Ancak birçok bilim insanı kanıtların yetersiz ve yoruma açık olduğunu savundu.
2023’te yayımlanan ön raporlar da tepki topladı; bazı araştırmacılar kömür parçalarının tarihlendirilmediğini, mezar çukurlarının net olmadığını ve duvar izlerinin insan yapımı olmayabileceğini belirtti.
Berger ekibi ise 2024 ve 2025’te eleştirilere yanıt verdi. Son yayımladıkları makalede, en az üç noktada bedenlerin mağaraya ulaştıktan kısa süre sonra tortularla kaplandığını, bu durumun düşme ya da doğal göçük ihtimalini dışladığını açıkladılar.
BİLİMSEL SÜRECİN ŞEFFAFLIĞI
Araştırmacılar, eleştiriler karşısında şeffaflıktan yana olduklarını belirtiyor. Çalışmanın yazarlarından John Hawks, bilimde tartışmanın kaçınılmaz olduğunu söyleyerek şu ifadeyi kullandı:
“İlginç bir şey yaptığınızda mutlaka zorlayıcı eleştirilerle karşılaşırsınız. Önemli olan, araştırma sürecini gözlemden yoruma kadar olabildiğince açık hale getirmek.”
Homo naledi’nin gerçekten kasıtlı olarak ölülerini gömüp gömmediği henüz kesinleşmiş değil. Ancak bu tartışma, insana özgü olduğu düşünülen kültürel pratiklerin çok daha eski hominin türlerinde de var olabileceğini gündeme taşıyor.
