Mezidünfih / Mezîdün-fîh masdarlar ve mezidünfih kelimelerin oluşumunda kullanılan zaid harfler nelerdir konusu, Osmanlıca ve Arapça dil bilgisi açısından önem taşımaktadır. kelimenin anlamını kapsamlı bir şekilde çözebilmek için zaid harfler ve mezidünfih masdar vezinleri dikkatle incelenmeli, kelimenin vezne ve harflere göre oluşumu değerlendirilmelidir. Arapça/Osmanlıca mezidünfih masdarlar ve ziad harfler hakkında detaylı bilgiye yazımızın içeriğinde yer veriyoruz. Peki, Mezidünfih masdarlar nelerdir? Arapça kelimelerdeki zaid harfler ve mezidünfih masdarlar hakkında bilinmesi gerekenler yazımızın devamında.
Mezidünfih masdarlar nelerdir?
Mezidünfih / Mezîdün – fîh demek, kelime anlamı olarak açıklayacak olursak; “Mezîd” kelimesi sülasi masdar ve “ziyade olunan, eklenen” anlamındadır. “Fîh” ise zarf olarak “kendisinde zaid harf olan” anlamını vermektedir.
Mezidünfih / Mezîdün-fîh masdarlar, sülâsî kelimelerin yalın halleri üzerine siga ve anlamlarının oluşması için başta, ortada veya sonda eklenen harflerle birlikte oluşturulan belli kalıplardaki masdarlardır. Örneğin yalın hali “krm/iyilik” olan kelimenin başkasına “iyilik yapmak” anlamını ifade edebilmesi için if’âl babına naklolunması gerekmektedir ve bu babın vezni için ise başına “Elif” gelerek belli kalıptaki veznin yani “if’âl/ikrâm” vezninin oluşması gerekmektedir.
Mezidünfih masdarların adedi daha fazla olmakla beraber yazımızda yalnızca Osmanlı Türkçesi’nde çokça kullanılan mezidünfih masdar vezinlerine yer verdik. İşte en çok kullanılan mezidünfih masdarlar;
* İf’âl (افعال)
* Tef’îl (تفعيل)
* Müfê’alet (مفاعلة) Bu üç bâb sülasi “فعل” (harfli yalın) gibi kelimeler üzerine ” harf ziyade edilerek oluşan “rubâ’î” yani dört harfli masdarlardır.
–
* İnfi’âl (انفعال)
* İf’tiâl (افتعال)
* İf’ilâl (افعلال)
* Tefa’’ul (تفعل)
* Tefâ’ul (تفاعل) Bu dört masdar, sülasi üzerine 2 harf eklenerek oluşan “hümâsî” yani 5 harfli masdarlardır.
–
* İstif’âl (استفعال) İstif’âl masdarı ise sülasi üzerine 3 harf eklenerek oluşan “südâsî” yani 6 harfli masdardır.
–
Arapça kelimelerdeki zaid harfler
Arapça kökenli kelimelerde kullanılan zaid harfler aşağıdaki gibi sıralanabilir;
Hemze (أ) : Kelime başında zaiddir. Eski Türk alfâbesinde bu harf elif (ا) olarak yazılır Elif (ا ) : Çeşitli anlamlar ve â sesi için kelime ortasında ve sonunda kullanılır Te/Tâ’ (ت) : Başta, ortada ve sonda bulunabilir. Kelimenin aslî harflerinden de olması muhtemeldir. Kelimenin kalıbından, anlamından ve harf sayısında incelenerek asli harf mi yoksa zaid mi olduğu anlaşılabilmektedir.
Sin/Sîn (س) : İst- ve müst- ile başlayan Arapça vezinlerindeki kelimelerde zaiddir. Bazen Muzaride “gelecek” zaman anlamı için kullanılır. Mim/mîm (م) : Sadece kelime başında zaid olarak kullanılmaktadır. Ortada ve sonda gelen mim harfleri zaid olmazlar. Nun/nûn (ن) : “-in” ve “mün-” [inkılâb-münkalib gibi] ile başlayan Arapça vezinlerdeki kelimelerde ve “-ân” ile biten kelimelerde [racülân, Ömerân, Müslimân] zaid olarak yer almaktadır. Vâv/Vâv (و) : Genellikle vav harfi kelime içinde “û” sesi ile okutuyor ise zaid harf olarak gelmiştir. Farklı halleri de bulunabilmektedir. Kelimenin yalın haline ve anlamına, veznine bakılarak zaid mi asli harf mi olduğu bulunabilir. He/Hâ’ (ه) : Kelime sonunda -e ve kapalı te (ة) olarak okunuyor ise ise zaiddir. Ye/ Yâ’ (ى) : “î” şeklinde kullanıldığı zaman zâiddir ancak her î şeklinde kullanımı zaid olur anlamına gelmez. Bazen kelimenin aslî harflerinden olarak da î sesi verebilir. Örneğin (Mîsâk) Burada zaid olan “mim”dir. “Δ sesi ise kelimenin aslî harfi olan “vav”ın “ye”ye dönüşmesi nedeniyledir.
Editör: Vildan S.
e-mail: [email protected]
Osmanlıca Mahur nasıl yazılır? Mahur ne demek?
