İlk kağıt para ne zaman basıldı? İlk kağıt para ne zaman kullanıldı? Soruları sıkça araştırılmaya başlandı. Para, değişim aracı işlevi sayesinde, iki mal ya da hizmetin değişimi esnasında bir üçüncü mal olarak devreye girer ve bu takasın farklı zaman ve yerlerde gerçekleştirilmesine olanak sağlar. Türkiye Cumhuriyeti kağıt paraları 84 yıllık tarihi geçmişe sahip. Peki, İlk kağıt para ne zaman basıldı? İlk kağıt para ne zaman kullanıldı? İşte tüm detaylar haberimizde…
İLK KAĞIT PARA NE ZAMAN BASILDI?
Para, tarih sahnesine M.Ö. 7. yüzyılda Anadolu’da çıkmıştır ve ilk para Lidyalılar tarafından çekiçle darp edilerek basılmıştır. Bu nedenle, günümüzde paranın üretim yerine darphane deniyor. Anadolu toprakları ilk kez para basılan yer olmasının yanı sıra Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul Simkeşhane’de kurulan dünyanın ilk büyük darphanesinin kurulması vesilesiyle de uygarlık gelişimine katkı sağladı.
Osmanlı İmparatorluğu'nda kağıt para, ilk olarak Abdülmecid Dönemi'nde, 1840 yılında basılmış ve son padişah Vahdeddin Dönemi'ne kadar basımına devam edilmiştir. Osmanlı'da kağıt para sırasıyla; 1840-1863 Abdülmecid ve Abdülaziz Dönemleri, I. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı-Rus Savaşı'nın finansmanı için 1876-1877 yıllarında V. Murad ve Abdilhamid Dönemleri, II. Meşrutiyet Dönemi Dünya Savaşı'nın finansmanı için 1912-1916 yılları arasında Mehmed Reşad ve Vahdeddin Dönemleri'nde üç dönem ve evrede değerlendirilmiştir.
Osmanlılarda ilk kağıt para İmparatorluğun son dönemlerinde bastırıldı. Sultan Abdülmecid'in tahta çıktığı sıralarda devlet büyük bir para sıkıntısı içinde bulunuyordu. 1840 yılında, 160 bin Osmanlı Altını karşılığında "Kâime-i Mutebere" adı verilen kağıt paralar çıkarıldı. Bunların en büyüğü 500, en küçüğü 10 kuruşluktu.
Aynı yıl, 400 bin Osmanlı Altını karşılığında 50, 100 ve 500 kuruşluk olmak üzere daha küçük boyda paralar basıldı. Bu paraların üzerlerinde tuğra, altlarında Maliye Nazırı'nın mührü, arkalarında ise "Nezâret-i Celile-i Maliye" damgası vardı.
1861 yılı Ağustos ayı sonuna kadar piyasadaki kağıt paralar değiştirildi. Kaimeler 1863 yılında tedavülden kaldırıldı. Ancak, halk arasında para için hâlâ "kayme" tabiri kullanılmaktadır.
İLK KAĞIT PARA NE ZAMAN KULLANILDI?
İlk lira Sultan Abdülmecid döneminde 5 Ocak 1843'te Osmanlı lirası adıyla basıldı. Kâğıt para basılmadan önce kullanılan bu Osmanlı altın parasına Sarı lira denirdi. 2 Haziran 1854'te çeyrek lira ve 18 Şubat 1855'te de iki buçukluk ve beşibiryerdelerin basılmasına başlandı.
Para icat edilmeden önce deniz kabuğundan kıymetli metallere kadar çeşitli malların değişim aracı olarak kullanıldığı, tarihi kayıtlara göre M.Ö 118 yılında Çinlilerin deri para kullandığı, ilk kağıt paranın M.S 806 yılında yine Çin'de ortaya çıktığı para tarihinde Türkiye Cumhuriyeti kağıt paraları 84 yıllık tarihi geçmişe sahip.
Batıda kağıt paraların basılması ve kullanılması 17. yüzyılın sonlarına rastlarken, ilk kağıt paranın 1690'lı yıllarda ABD'de Massechusetts Hükümeti, İngiltere'de ise ''Goldsmiths''ler tarafından basıldığı ve dolaşıma çıkarıldığı, 1694 yılında İngiliz Merkez Bankası ve daha sonra diğer ülke merkez bankalarının kurulması ile de yaygınlaştığı biliniyor.
Basıldığı dönemin sosyo-ekonomik yapısının izlerine de sahip olan para tarihi, aynı zamanda bir iktisadi analiz özelliği ile sosyo-ekonomik tarihin yansıması özelliği de taşıyor. Bu bağlamda, Cumhuriyet dönemi kağıt paraları da üzerlerinde bulunan resimlerden dolayı çıkarıldığı zaman için önemli izleri ve mesajları üzerinde barındırıyor.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk olarak 1927 yılında piyasaya sürülen kağıt paralar, artık günlük hayatımızın değişmez unsuru olurken, Türkçe Latin harfli olarak tasarlanan ilk kağıt para 5 liralık kupür olarak 15 Ekim 1937'de basıldı. Dolayısıyla Türkçe harflerle basılan kağıt paraların hayatımızda 84 yıllık bir geçmişi var.
Cumhuriyet tarihi boyunca, 1928 yılına kadar kullanılan Osmanlı evrak-ı nakdiyeleri ve 1948 yılına kadar kullanılan Osmanlı Bankası banknotları dışında, 9 emisyonda 24 farklı kupürde ve 126 tertipte kağıt Türk Lirası kullanıldı.
