1945 yılında son şeklini almış dünya düzeninde kutuplar yer değiştirip, dengeler yeniden kurulduğu sırada Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihinde askerî bir darbe oldu. Darbeyi Kenan Evren komutasındaki Türk Silahlı Kuvvetleri mensubu askerlerin yaşattıkları hala etkisini sürdürüyor.
KENAN EVREN’NİN 12 EYLÜL 1980 DARBESİNDEN SONRA YAŞANANLAR
Evren ve cuntacı askerleri tarafından gerçekleştirilen askeri müdahale ile Süleyman Demirel’in Başbakan’ı olduğu hükümet görevden alındı, Türkiye Büyük Meclisi hükümsüz kılındı. Dokuz yıl süren bu dönemde partiler geçersiz kılındı, parti liderleri önce gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı. 1970 sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası tamamen rafa kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askeri dönem başladı.
Kenan Evren 12 Eylül 1980’de darbeyi TRT1’den açıklarken
DARBE NELERE SEBEP OLDU?
650 binden fazla kişi gözaltına alındı. 1 milyon 683 bin kişi fişlendi. 210 bin dava açıldı ve bu davalarda 230 bin kişi yargılandı. 7 bin kişi için idam cezası istendi. 517 kişiye idam cezası verildi. 50 kişi idam edildi. İdam edilenlerden Erdal Eren yaşı 18’den küçük olduğu için yaşı büyültereke idam edildi. Cezaevlerinde 299 kişi hayatını kaybetti. Türkiye’de 300 kişi faili meçhul olarak şüpheli olarak öldü. 171 kişi işkence sırasında öldü. 95 kişi çatışmada, 16 kişi kaçarken öldü. 14 kişi açlık grevinde öldü. 73 kişiye doğal ölüm raporu verildi. 43 kişinin intihar ettiği belirtildi. 98 bin 404 kişi “örgüt üyesi” olarak yargılandı. 71 bin kişi Türk Ceza Kanunu’nun 141, 142 ve 163. Maddeleri gereğince ceza aldı. 388 bin kişiye pasaport verilmedi ve 14 bin kişi vatandaşlıktan çıkartıldı. 30 bin kişi mülteci olarak yurt dışına gitti. Tüm grevler yasaklandı. 23 bin 677 derneğin faaliyetleri durduruldu. 937 film sakıncalı bulunduğu gerekçesiyle yasaklandı. Birçok film ise kısmi sansüre uğradı. On binlerce kitap imha edildi. 30 bin kişi işten atıldı. 3 bin 854 öğretmen ve 120 akademisyen işlerinden ihraç edildi. 47 hakimin işine son verildi. 13 büyük gazete için 303 dava açıldı. 400 gazeteci için toplam 4 bin yıl hapis cezası istendi. 300 gazeteci saldırıya uğradı. 3 gazeteci ise öldürüldü. Gazeteler 300 gün yayın yapamadı. Türkiye’de bütün siyasi partiler ve sivil toplum örgütleri yasaklandı.
Darbeci askerler sokakları ele geçirmişlerdi
KENAN EVREN’İN ANAYASASI’NA OY VERDİLER
Bütün bu işkence ve ölümle geçen 2 yılın ardından binlerce kanun tamamen değiştirildi ve sonunda Kenan Evren tarafından belirlenmiş isimlerin hazırladığı Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasa yürürlüğe girdi. Referandumdan önce Anayasa’nın aleyhinde konuşmak, eleştirmek, propaganda yapmak, maddeleri tartışmak hatta bu maddelerin ne olduğunu sormak yasaklandı. Vatandaşlar, “Ne olacaksa olsun bitsin bu çile” diyerek ağır baskılar altında Kenan Evren’in Anayasası’na oy verdiler.
KENAN EVREN KİMDİR?
12 Eylül 1980 askeri darbesinin baş mimarı olan Kenan Evren 17 Temmuz 1917 tarihinde Manisa’da doğdu. Maltepe Askeri Lisesi’nde öğrenim gördü. 1938 yılında Kara Harp Okulu’ndan mezun oldu. 1949’da Kara Harp Akademisi’ni bitirerek kurmay yüzbaşılığa yükseldi.
1958-1959 yılları arasında Kore Tugayı Kurmay Başkanlığı’nda görev yaptı. 1964’de tuğgeneralliğe terfi ederek Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın okullar daire başkanlığına getirildi. 1974’de orgenaralliğe yükseldi. 1976’da Ege Ordusu Komutanlığına, 1977’de Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na atandı. 6 Mart 1978 tarihinde genelkurmay başkanı oldu.
Bu dönemde cumhurbaşkanlığı seçimlerinin uzaması, anarşinin artması ve meclisin çalışamaz duruma gelmesi üzerine 12 Eylül 1980 gecesi ordunun yönetime el koyduğunu tüm yurtta duyurmuştur. Kendisini de devlet başkanı olarak ilan etmiştir. 7 Kasım 1982 tarihinde ülkenin yeni cumhurbaşkanı seçilmiştir.
1983 yılında genelkurmay başkanlığı vazifesini Nurettin Ersin’e devretti. 1989’da görev süresinin dolmasının ardından emekliye ayrılarak Marmaris’e yerleşti. Kenan Evren 9 Mayıs 2015 tarihinde çoklu organ yetmezliği sebebiyle İstanbul’da hayatını kaybetmiştir.