ABD’nin Arizona eyaletinde bir kişi, veba nedeniyle hayatını kaybetti. Bu, bölgede 18 yıldır kaydedilen ilk ölüm vakası. Yetkililer, olayın ardından halk sağlığı açısından tetikte olunması gerektiğini hatırlatırken, bu tarihsel hastalığın aslında hâlâ aramızda olduğuna dikkat çekiyor.
VEBA NEDİR, NASIL BULAŞIR?
Bilimsel olarak "veba", Yersinia pestis adlı bakterinin neden olduğu bulaşıcı bir hastalık. Üç ana formu bulunur:
- Bubonik veba: En yaygın türdür. Ağrılı, şişmiş lenf düğümleri (bubonlar) ile kendini gösterir. Genellikle fare, yer sincabı ve benzeri hayvanların üzerindeki pireler aracılığıyla insana bulaşır. Ateş, baş ağrısı, halsizlik gibi belirtiler görülür.
- Septisemik veba: Bakteri doğrudan kana karıştığında veya bubonik veba tedavi edilmediğinde ortaya çıkar. İç organlara kanama yapabilir.
- Pnömonik (zatürre tipi) veba: En tehlikeli formdur. Akciğerlere yerleşir ve insandan insana, solunum yoluyla bulaşabilir. Son ABD vakasında ölen kişinin bu tür vebaya yakalandığı bildirildi.
TARİHİ BİR HASTALIK: VEBANIN GEÇMİŞİ
Veba, insanlık tarihinin en ölümcül hastalıklarından biri olarak bilinir.
- Justinyen Vebası (541–750): Akdeniz’de milyonlarca kişinin ölümüne yol açtı.
- Kara Veba (1346–1353): Avrupa nüfusunun neredeyse yarısını yok etti.
- Üçüncü Veba Salgını (1855–1960): 12 milyon kişi öldü. Bu dönemde hastalık Avustralya’ya da ulaştı.
Bu salgınların çoğunda bubonik veba baskındı ve hastalık çoğunlukla ticaret yollarıyla yayıldı.
GÜNÜMÜZDE VEBA: HALA VAR MI?
Evet, veba günümüzde de görülüyor. ABD’nin batısında, özellikle yer sincabı ve farelerin yaşadığı bölgelerde endemik durumda. Son 25 yılda ABD’de sadece 14 ölüm vakası kaydedildi.Dünyada ise Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Madagaskar ve Peru gibi ülkelerde her yıl birkaç yüz vaka bildiriliyor.
TEDAVİSİ VAR MI?
Veba, erken teşhisle kolayca tedavi edilebilen bir hastalıktır. Genellikle 10–14 günlük antibiyotik tedavisi yeterlidir. Ancak tedavi gecikirse, özellikle pnömonik formu ölümcül olabilir. Bubonik vebanın ölüm oranı %30–60 iken, pnömonik vebada bu oran %100’e kadar çıkabilir.
AVUSTRALYA RİSK ALTINDA MI?
Uzmanlar, vebanın Avustralya'da görülme ihtimalinin son derece düşük olduğunu belirtiyor. Çünkü Yersinia pestis bakterisini taşıyan hayvanlar bu bölgede bulunmuyor. Avustralya’da son veba vakası 20. yüzyılın başlarında görülmüştü.
Ancak, iklim değişikliğinin, hastalığı taşıyan hayvanların yaşam alanlarını genişletebileceği uyarısı da yapılıyor. Bu nedenle küresel ölçekte izlenmesi gereken bir hastalık olmaya devam ediyor.