Hemen herkes hayatında bir kez bile olsa déjà vu yaşamıştır: Daha önce hiç deneyimlemediğiniz bir anı, geçmişten geliyormuş gibi hissetmek. Ancak bunun tam zıttı, çok daha ender görülen bir deneyim de var: Jamais vu.
Bilim insanları, yakın zamanda yaptıkları araştırmalarda jamais vu’nun beynimizin tekrar ve otomatikleşme sırasında gerçeklik kontrolü yaptığı bir süreçle ilişkili olduğunu ortaya koydu.
TEKRARLA TETİKLENİYOR
Araştırmacılar, üniversite öğrencilerine belli kelimeleri defalarca yazdırdıkları deneylerde bu hissi laboratuvar ortamında ortaya çıkarmayı başardı. Katılımcıların yüzde 70’i, özellikle bilindik kelimeleri tekrar ederken bir noktadan sonra kelimenin yabancı, anlamsız ya da “gerçek dışı” geldiğini belirtti.
Benzer şekilde sadece “the” kelimesinin tekrarlandığı bir deneyde de katılımcıların yarısından fazlası, kelimenin anlamını kaybettiğini ya da bir “hile” gibi göründüğünü söyledi.
BEYNİN UYARI SİNYALİ OLABİLİR
Uzmanlara göre jamais vu, beynin dikkatini tekrar eden ve aşırı otomatikleşen süreçlerden çekip farklı bir noktaya yönlendirmesi için verdiği bir “gerçeklik uyarısı”. Yani bu garip his, aslında bilişsel esnekliğimizin bir parçası.
Psikoloji literatüründe yüzyıl önce de benzer gözlemler yapılmış olsa da, bu konudaki modern araştırmalar yeni yeni ivme kazanıyor. Bilim insanları, jamais vu deneyiminin obsesif kompulsif bozukluk (OKB) gibi durumların anlaşılması ve tedavisinde de ipuçları sunabileceğini düşünüyor.
