DEMET İLCE / MUHABİR
Avustralya yalnızca en küçük kıta değil aynı zamanda dünyanın en büyük adasıdır. Ancak Aşağı Topraklar her zaman bu kadar izole değildi; bir zamanlar daha büyük bir süper kıtanın parçasıydı. Peki, Avustralya ne zaman kıta oldu?
Avustralya'nın kıtasal kara kütlesi kuzeyden güneye yaklaşık 2.300 mil (3.700 kilometre) ve doğudan batıya 2.485 mil (4.000 km) uzunluğundadır. Avustralya, 2,97 milyon mil karelik (7,69 milyon kilometrekarelik) alanı içerisinde Dünya üzerinde bilinen en eski karasal kökenli malzemeye ev sahipliği yapmaktadır: 2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Batı Avustralya'nın Jack Hills bölgesinden yaklaşık 4,4 milyar yıl öncesine ait zirkon kristalleri Nature Geoscience dergisinde.
Avustralya'daki Adelaide Üniversitesi'nden jeolog Alan Collins, Avustralya'nın en eski kısımlarının kraton olarak bilinen üç kıta büyüklüğündeki kaya parçasından oluştuğunu söyledi: Kuzey, Güney ve Batı Avustralya kratonları. Avustralya'nın daha genç olan doğu kısmı, son 500 milyon yıl içinde kıtanın daha eski bölgelerinin kenarında oluşan kayalardan oluşuyor.
Avustralya bir zamanlar Gondwana olarak bilinen ve şu anda Afrika, Güney Amerika, Antarktika, Hindistan ve Madagaskar'ı da kapsayan çok daha büyük bir karanın parçasıydı. Monash Üniversitesi'ne göre Gondwana, bir zamanlar yaklaşık 200 milyon yıl önce ayrıldığı süper kıta Pangea'nın bir parçasıydı.
Collins, Gondwana'nın yaklaşık 180 milyon yıl önce parçalanmaya başladığını söyledi. Berlin Özgür Üniversitesi'ne göre, Avustralya, Antarktika, Hindistan ve Madagaskar'ı içeren doğu yarısı, Afrika ve Güney Amerika'dan oluşan batı yarısından ayrıldı.
Collins, Gondwana'nın, okyanus kabuğunun Asya'nın güney ve doğu kenarlarının altına dalması veya kayması ve derin Dünya'ya düşmesi nedeniyle parçalandığını açıkladı. Bu okyanus kabuğu tektonik plakasının geri kalanını da beraberinde sürükledi ve Gondwana'nın kuzey kenarı bu plakanın diğer ucundaydı dedi.
Doğu Gondwana ise zamanla giderek daha fazla parça kaybetti. Sidney Üniversitesi'nden jeolog Patrice Rey, şöyle konuştu:
"Avustralya ve Antarktika, tek bir blok halinde yaklaşık 135 milyon önce Gondwana'dan ayrıldı."
Bu blok, bloğun doğusundaki tektonik bir plakanın bloğun altına batması nedeniyle Gondwana'dan ayrılmıştır. Rey, "Bu batma bölgesi, Avustralya-Antarktika bloğunun Gondwana'dan doğuya doğru hareketine uyum sağladı" dedi.
Yeni Zelanda da bir zamanlar bu ayrılıkçı bloğun bir parçasıydı. Bununla birlikte, yaklaşık 100 milyon yıl önce, şu anda Yeni Zelanda'yı da içeren kara kütlesi (Zelandia olarak adlandırılan büyük ölçüde sular altında kalan kıta), kısmen büyük volkanik aktivite nedeniyle şu anda Doğu Avustralya olan yerden ayrıldı.
Rey, Avustralya'nın yaklaşık 35 milyon yıl önce Antarktika'dan ayrılıp kendi kıtası haline geldiğini, Antarktika'nın ikincisinden kuzeye doğru sürüklendiğini söyledi. Collins, bu olayın şu anda Antarktika'yı çevreleyen Güney Okyanusu'nu yarattığını söyledi.
Avustralya hala hareket halinde. Avustralyalı bilim insanları Chris Rizos ve Donald Grant, The Conversation'da 2017 yılında yayınlanan bir makalede, yılda yaklaşık 2,75 inç (7 santimetre) hızla sürüklenen Avustralya'nın, gezegenin en hızlı hareket eden tektonik plakası olduğunu yazdı.
Collins, "Avustralya oldukça hızlı bir şekilde kuzeye doğru ilerliyor; tırnaklarınızın uzadığı hızla." dedi.
Collins, yaklaşık 20 milyon ila 30 milyon yıl içinde Avustralya'nın "Doğu Asya'yı yandan süpürmesi muhtemel" diye ekledi. Avustralya Asya ile çarpıştığında kendi kıtası olma dönemi sona erecek.
