Sherlock Holmes tarzı bir bilimsel dedektiflik çalışması, Maya uygarlığının binlerce yıldır solmayan meşhur pigmenti “Maya mavisi”nin üretiminde kullanılan ikinci yöntemi gün yüzüne çıkardı.
Modern bilim insanları tarafından ilk kez 1931 yılında keşfedilen Maya mavisi, geç Preklasik dönemde (MÖ 300 - MS 300) seramiklerden kurban törenlerine kadar pek çok alanda kullanılmıştı. Gökyüzünü andıran canlı mavi tonu, yıllar geçse de tropikal orman koşullarında bile solmadan kalmayı başardı.
Pigmentin sırrı, organik indigo boyasının, palygorskit adı verilen inorganik bir kil mineraliyle birleştirilmesinde yatıyor. Ancak bu özel birleşimi nasıl gerçekleştirdikleri, uzun yıllar boyunca bilim insanları için bir muammaydı.
MAYA MAVİSİNİN ANAHTARI
2008 yılında, Chicago’daki Field Müzesi’nde antropoloji küratörü olan Dean Arnold’un liderliğindeki araştırmacılar, Yucatán’daki Chichén Itzá antik kentinde bir kuyunun dibinde bulunan kaplar üzerinde yaptıkları incelemelerde, karışıma eklenen kutsal tütsü “copal”ın Maya mavisinin anahtarı olduğunu keşfetmişti. Indigo, palygorskit ve copal karışımı ateşte ısıtıldığında bu benzersiz pigment ortaya çıkıyordu.
Ancak Arnold, bu yıl 25 Nisan’da Denver’daki Amerikan Arkeoloji Derneği toplantısında yaptığı sunumda, antik pigmentin hazırlanmasında kullanılan ikinci bir yöntemi daha keşfettiğini duyurdu. Bu yeni bulgular, 2024 yılında yayımlanan Maya Blue adlı kitabında da yer aldı.
PİGMENT DOĞRUDAN KAPTA ÜRETİLDİ
Arnold, Chichén Itzá’da bulunan 12 adet Maya kasesini detaylı biçimde inceledi. Kaselerdeki beyaz kalıntıların ıslakken öğütülmüş palygorskit olduğu ortaya çıktı. Bu işlem, kaplarda oluşan mikroskobik çatlaklarda izler bırakmıştı. Ayrıca, kaselerin altının ateşe tutulduğuna ve içlerinde yanmış bitki saplarının bulunduğuna dair bulgulara da ulaşıldı. Bu da pigmentin doğrudan kapta üretildiğine işaret ediyordu.
Dean Arnold, pigmentin sadece görsel bir etki yaratmadığını, aynı zamanda kültürel bir anlam taşıdığını da vurguladı. Özellikle yağmur tanrısı Chaak’a adanan kurban törenlerinde büyük rol oynadığını belirtti: “Bu karışım, belki de Chaak’ın bu kasede vücut bulmuş haliydi.”
Yine de Maya mavisinin üretimi tam anlamıyla çözülebilmiş değil. Arnold, pigmentin rengini sağlayan bitki türünün tespiti için mikroskobik analizlerin sürdürüleceğini açıkladı.
