Son iki yüzyılda milyonlarca hayat kurtaran aşılar, sadece enfeksiyon hastalıklarına karşı değil, aynı zamanda nörolojik rahatsızlıklara karşı da koruyucu olabilir. Nature dergisinde Nisan 2025’te yayımlanan bir çalışma, zona (herpes zoster) aşısının demans riskini %20 oranında azaltabileceğini gösterdi.
WALES’TEKİ POLİTİKA DEĞİŞİKLİĞİ DOĞAL BİR DENEY ORTAMI YARATTI
2013 yılında Galler’de yürürlüğe giren bir sağlık politikası, bilim insanlarına nadir bir fırsat sundu. Bu yasaya göre, 2 Eylül 1933 ve sonrasında doğanlara zona aşısı sunulurken, daha önce doğanlar bu haktan mahrum kaldı. Araştırmacılar, bu keskin doğum tarihi sınırını kullanarak, aşı olanlar ve olmayanlar arasında 7 yıl süren bir demans takibi gerçekleştirdi.
AŞILANANLARDA DEMANS ORANI DAHA DÜŞÜK
Aşı olan grubun, demansa yakalanma oranının %20 daha düşük olduğu gözlemlendi. Ayrıca, bu koruyucu etkinin kadınlarda daha güçlü olduğu da belirtildi. Araştırmada iki grup yaş, sağlık durumu ve diğer tıbbi koşullar açısından benzerdi.
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ DEMANSA KARŞI EĞİTİLEBİLİR Mİ?
Bilim insanları bu koruyucu etkinin, zona virüsüne doğrudan karşı sağlanan korumadan mı, yoksa aşıların bağışıklık sistemini genel olarak güçlendirmesinden mi kaynaklandığını henüz netleştiremedi. "Eğitilmiş bağışıklık" (trained immunity) adı verilen mekanizma, tekrar eden aşılamaların bağışıklığı genel anlamda güçlendirebileceğini öne sürüyor.
ŞİMDİ SIRA KONTROLLÜ KLİNİK ARAŞTIRMALARDA
Bu tür gözlemsel çalışmalar, neden-sonuç ilişkisini tam olarak ortaya koyamıyor. Bilim insanları şimdi, plasebo kontrollü, çift kör, randomize klinik çalışmalarla zona aşısının demans üzerindeki etkisini doğrudan test etmeye hazırlanıyor.
DEMANS RİSKİ HER ZAMANKİNDEN YÜKSEK
2025 yılında yayımlanan başka bir araştırma, ABD'de 55 yaşından sonra demansa yakalanma riskinin %42 olduğunu ortaya koydu. 2060 yılına kadar her yıl 1 milyondan fazla yeni demans vakası bekleniyor. En yaygın tip, Alzheimer hastalığı olarak öne çıkıyor.
ALIŞILMIŞ TEDAVİ YAKLAŞIMLARI YETERSİZ KALIYOR
Alzheimer tedavilerinde yıllardır odakta olan amiloid proteinini azaltan ilaçlar, beklentileri karşılayamadı. Onaylı bazı ilaçlar hastalığın ilerlemesini sadece hafifçe yavaşlatabiliyor ve ciddi yan etkiler barındırıyor.
AŞILARLA YENİ UMUTLAR YEŞERİYOR
Sağlık kayıtlarına dayanan bazı çalışmalar, virüs geçmişi olan bireylerin demansa daha yatkın olduğunu, buna karşın rutin aşıların (tetanoz, zatürre, boğmaca, zona) bu riski düşürdüğünü gösteriyor. Bu durum, aşıların nörodejeneratif hastalıklarda daha büyük bir rol oynayabileceğini düşündürüyor.
BİLİMİN YENİ YÖNLERE AÇIK OLMASI GEREKİYOR
Bilim dünyası genellikle alışıldık hipotezlere bağlı kalsa da, verilerin rehberliğinde yeni alanlara yönelmek, nörolojik hastalıkların tedavisinde çığır açabilir. Zona aşısı, bu yolda açılan kapılardan biri olabilir.
