Çölyak hastalığı, her yüz kişiden birini etkileyen ve gluten içeren yiyeceklerin ciddi bağırsak problemlerine neden olduğu otoimmün bir hastalık. Ancak bu hastalığın nasıl ortaya çıktığına dair birçok bilinmez hâlâ çözülebilmiş değil.
Kanada’daki McMaster Üniversitesi öncülüğünde uluslararası bir araştırma ekibi, genetiği değiştirilmiş fareler üzerinde yaptığı deneylerde bağırsak duvarını oluşturan hücrelerin çölyak hastalığındaki rolünü net bir şekilde ortaya koydu. Bu keşif, yeni tedavi yollarının önünü açabilir.
GLUTEN YALNIZ DEĞİL: BAĞIRSAK HÜCRELERİ DE TETİKÇİ
Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten proteinlerine karşı bağışıklık sisteminin aşırı tepki göstermesiyle gelişiyor. Bu durum karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kabızlık, reflü ve kusma gibi geçici şikâyetlerle başlasa da zamanla ince bağırsaktaki villus yapılarına zarar vererek besin emilimini bozuyor.
Hastalığın bilinen tek tedavisi ömür boyu glutensiz diyet. Ancak McMaster Üniversitesi’nden gastroenterolog Elena Verdu’ya göre bu çözüm yeterli değil:
“Çölyak hastalığını bugün yalnızca gluteni tamamen diyetten çıkartarak tedavi edebiliyoruz. Ancak bu hem çok zor, hem de yeterince etkili değil.”
GENLER VE BAĞIŞIKLIK BİRLİKTE HAREKET EDİYOR
Hastalığa sahip kişilerin %90’ında HLA-DQ2.5 adlı bir proteini kodlayan gen çifti, geri kalan çoğunda ise benzer özellikteki HLA-DQ8 geni bulunuyor. Bu proteinler, glutenin sindirilemeyen parçalarını bağışıklık sistemine tanıtıyor ve “katil T hücrelerinin” saldırmasını sağlıyor.
Ancak yalnızca bu genleri taşımak hastalığın ortaya çıkması için yeterli değil. Gluten parçacıklarının bağırsağın iç duvarından geçip değişime uğrayarak bağışıklık sistemine sunulması gerekiyor. Bu taşıma görevini, bağırsak hücreleri tarafından salgılanan özel bir enzim yapıyor. Yani bağırsak hücreleri sadece pasif hedefler değil; bağışıklık tepkisinin bizzat tetikleyicileri.
LABORATUVARDA MİDE MODELİ GELİŞTİRİLDİ
Araştırmacılar, genetiği değiştirilmiş farelerden alınan bağırsak hücrelerinden laboratuvar ortamında “organoid” adını verdikleri bir mini bağırsak modeli geliştirdi. Bu yapılar glutenle ve iltihap tetikleyicilerle karşılaştırıldı.
McMaster Üniversitesi’nden biyomedikal mühendisi Tohid Didar, “Bu sayede reaksiyonun nasıl gerçekleştiğini ve nedenini doğrudan gözlemleme fırsatı bulduk,” dedi.
Sonuçlar, bağırsak hücrelerinin gluten parçalarını işleyerek doğrudan bağışıklık sistemine sunduğunu ve iltihaplı ortamda bu sürecin daha da güçlendiğini gösterdi.
GELECEKTE YENİ TEDAVİ KAPILARI AÇILABİLİR
Bu buluş, çölyak hastalığında yalnızca genetik faktörlerin değil, bağırsak hücrelerinin ve mikrobiyomun da önemli rol oynadığını gösteriyor. Araştırmacılar, bu hücreleri ve ilgili enzimleri hedef alan yeni tedavi yöntemleri geliştirilmesiyle, çölyak hastalarının bir gün glutenli gıdaları yeniden güvenle tüketebileceğini düşünüyor.
