İnsan genomunu dizilemek bile yeterince karmaşıkken, bilim insanları şimdi insan DNA’sını baştan sona yapay olarak üretmeye hazırlanıyor. “Sentetik İnsan Genomu (SynHG)” adlı bu iddialı ve bir o kadar da tartışmalı projeyle insan genomunun küçük bir bölümünün laboratuvarda tamamen sıfırdan yazılması hedefleniyor.
Projenin ilk aşamasında, insan kromozomlarından birinin yaklaşık yüzde 2’lik kısmı dijital ortamda tasarlanacak ve ardından laboratuvar ortamında sentezlenecek. Uzun vadede ise tam sentetik bir insan kromozomu üretmek planlanıyor.
13,7 MİLYON DOLARLIK DESTEK
Dünyanın en büyük bilimsel araştırma kuruluşlarından biri olan Wellcome Trust, bu haftaki açıklamasıyla projeye 10 milyon sterlin (yaklaşık 13,7 milyon dolar) fon sağladığını duyurdu.
Projeyi, Oxford, Cambridge, Manchester, Kent ve Imperial College London üniversitelerinden araştırmacılar yürütüyor. Proje lideri moleküler biyolog Jason Chin, “SynHG ile büyük ölçekli genom sentezini mümkün kılacak araçları geliştiriyoruz. Bu, biyoteknoloji ve tıp açısından çığır açabilir,” diyor.
TASARIM HÜCRELERDEN VİRÜSE DAYANIKLI DOKULARA
Destekçilerine göre proje yalnızca genetik haritalamayı geliştirmekle kalmayacak, aynı zamanda:
- Tasarım hücre temelli terapiler
- Virüslere dayanıklı organ ve doku üretimi
- Nadir genetik hastalıkların daha etkin tedavisi
gibi birçok ileri teknoloji uygulamanın da önünü açabilir.
UZMANLAR: “SENTETİK İNSAN” YOK, TARTIŞMALAR VAR
Francis Crick Enstitüsü’nden ödüllü genetikçi Robin Lovell-Badge, projeye doğrudan katılmıyor olsa da girişimi heyecan verici buluyor:
“Bir şeyi gerçekten anlamanın en iyi yolu, onu baştan inşa etmektir.” Ancak Lovell-Badge, şu anki bilgi seviyemizin insan genomunu sıfırdan yazmaya tam olarak yetmediğini de vurguluyor.
Bugüne kadar tamamen sentetik şekilde üretilmiş tek genomlar, tek hücreli canlılara ait ve en fazla 16 kromozom ile 12 milyon baz çifti içeriyor. Oysa insan vücudu yaklaşık 30 trilyon hücreye, 46 kromozoma ve 3 milyar baz çiftine sahip.
Lovell-Badge’e göre:
“Sentetik insan kromozomları oluşturmak bu aşamada çok uzak bir ihtimal. Ancak laboratuvar ortamında sentetik hücreler üretmek bir gün mümkün olabilir. Fakat 'sentetik insan' yapmak söz konusu değil ve bu çok riskli olur.”
ETİK TARTIŞMALAR KAÇINILMAZ
SynHG ekibi, akademi, sivil toplum, özel sektör ve politika uzmanlarıyla birlikte araştırmaların etik, hukuki ve toplumsal sonuçlarını değerlendirdiklerini belirtiyor.
Progress Educational Trust (PET) adlı genetik hastalıklar üzerine çalışan bir vakfın direktörü Sarah Norcross, projenin potansiyel faydalarının yanında büyük bir sorumluluk taşıdığına dikkat çekiyor:
“Bu tür çalışmalar tartışmasız değil. Araştırmacılar ve halk arasında açık bir iletişim kurulmalı. Kamu, bu araştırmanın ne içerdiğini tam olarak anlamalı; bilim insanları da toplumun bilimin nereye gitmesini istediğini kavramalı.”
