Antik İnka İmparatorluğu’nda (1400-1532) halk, ekonomiden dine, nüfustan tarihe kadar pek çok kaydı düğümlü iplerden oluşan khipu adı verilen sistemle tutuyordu. Uzun süredir bu karmaşık kayıt sisteminin yalnızca yüksek statülü seçkin bürokratlara ait olduğu düşünülüyordu. Ancak yeni bulgular, khipu yapımının sıradan halk arasında da yaygın olabileceğini ortaya koydu.
Araştırmacılar, bazı khipulara insan saçının bağlandığını keşfetti. İnka kozmolojisinde saç, kişinin özünü ve kimliğini temsil ediyordu. Bu nedenle saç, khipular üzerinde bir tür “imza” işlevi görüyordu.
SAÇ TELLERİYLE ATILAN İMZALAR
Peru’nun Jucul köyünde incelenen 90’dan fazla atalara ait khipuda, ana ipte yer alan saç telleri, o khipuyu yapan kişiyi simgeliyordu. Bu durum, khipu bilgisinin yalnızca elitlere değil, sıradan halkın da katılımına açık olduğunu gösteriyor.
Aynı şekilde, 16. yüzyıldan kalma Collata khipusunda, bir liderin atkısından alınan parçalar ana ipe bağlanmış ve bu khipunun liderin otoritesiyle “canlandırıldığı” görülmüştü.
KH0631 KHİPUSU: SEKİZ YILLIK SAÇTAN BİR KAYIT
Araştırma ekibi, KH0631 kodlu bir İnka dönemi khipusunda ana ipin tamamen tek bir kişinin saçından yapıldığını keşfetti. Yaklaşık 104 cm uzunluğundaki saç teli, 8 yılı aşkın bir büyüme sürecini temsil ediyordu.
Yapılan izotop analizleri, bu kişinin et ve mısır gibi elit yiyeceklerden çok az tükettiğini, daha çok patates, baklagiller ve yeşilliklerle beslendiğini ortaya koydu. Bu sonuç, KH0631 khipusunun yüksek statülü bir bürokrat değil, sıradan bir halk mensubu tarafından yapıldığını kanıtlıyor.
Ayrıca oksijen ve hidrojen izotopları, bu kişinin 2.600-2.800 metre yükseklikte, Peru’nun güneyi veya Şili’nin kuzeyinde yaşadığını gösteriyor.
Bu bulgu, İnka İmparatorluğu’nda khipuların sadece seçkinler tarafından değil, halkın farklı kesimleri tarafından da yapıldığını ve khipu okuryazarlığının beklenenden daha yaygın olduğunu ortaya koyuyor.
