Okyanusun en korkulan canlılarından biri olan büyük beyaz köpekbalığı (Carcharodon carcharias), keskin dişleri ve avcı yapısıyla yıllardır korku filmlerinin başrolü oldu. Ancak araştırmalara göre bu korkutucu yırtıcının bile korktuğu bir düşmanı var: orkalar.
2017’den bu yana Güney Afrika kıyılarında büyük beyaz köpekbalıklarının gizemli bir şekilde ortadan kaybolduğu gözlemleniyordu. Başta bu durumun aşırı avlanma gibi insan faaliyetlerine bağlı olduğu düşünülse de, 2022’de yapılan detaylı araştırmalar sorumlu olarak iki orkayı şaret etti.
KORKUNUN İSİMLERİ: PORT VE STARBOARD
Sırt yüzgeçlerindeki eğrilikle tanınan “Port” ve “Starboard” adlı iki orka, Güney Afrika kıyılarında tam anlamıyla terör estiriyor. Büyük beyaz köpekbalıklarının karaya vuran cesetleri üzerinde yapılan incelemeler, karaciğerlerinin cerrahi bir hassasiyetle çıkarıldığını ve orkalar tarafından yendiğini ortaya koydu. Hatta bazıları kalplerinden bile olmuştu.
Bilim insanları bu durumu sadece birkaç bireyin davranışı olarak değil, ekosistemi değiştirecek bir süreç olarak değerlendiriyor.
SADECE KORKUTMUYORLAR, SİSTEMİ DEĞİŞTİRİYORLAR
Dyer Adası yakınlarında büyük beyaz köpekbalıkları neredeyse kaybolmuş durumda. 2017’den bu yana en az dokuz köpekbalığı, karaciğerleri çıkarılmış şekilde karaya vurdu. Orkaların sadece büyük beyazlara değil, geniş burunlu yedi solungaçlı köpekbalıklarına da saldırdığı tespit edildi.
Araştırmacı Alison Towner ve ekibi, beş yıl boyunca GPS ile işaretlenmiş 14 köpekbalığının, orka görüldüğü anda bölgeden hızla uzaklaştığını belgeledi. Daha önce yalnızca 2007 ve 2017 yıllarında Gansbaai bölgesinde kısa süreli köpekbalığı yokluğu yaşanmıştı. Şimdiki durum ise çok daha uzun süreli ve ciddi.
Towner, bu kaçışın Serengeti'deki vahşi köpeklerin aslanlardan uzak durmasına benzer bir davranışsal strateji olduğunu belirtiyor. Orca tehdidi arttıkça, köpekbalıkları daha uzun süre ortadan kayboluyor.
ZİNCİRLEME ETKİLER BAŞLADI
Büyük beyazların yokluğunda, onların avladığı bakır köpekbalıkları (Carcharhinus brachyurus) bölgede çoğalmaya başladı. Ancak orkalar şimdi bu türü hedef alıyor. Ekosistemdeki bu değişim, foklar gibi diğer canlıları da etkiliyor. Büyük beyazların yokluğunda, foklar kritik derecede tehlike altındaki Afrika penguenlerine saldırabiliyor ya da onların yiyecekleri küçük balıklarla rekabet edebiliyor.
Towner, "Bu bir hipotez olsa da, bir ekosistemin kaldırabileceği baskının bir sınırı vardır ve orkaların köpekbalıklarını sistematik olarak avlaması çok daha geniş etkiler yaratıyor olabilir," diyor.
ORKALAR NEDEN KÖPEKBALIKLARINI HEDEF ALIYOR?
Köpekbalığı karaciğeri, zengin yağ ve besin içeriğiyle adeta enerji deposu. Uzun göç yolculuklarına çıkmadan önce bu organ, köpekbalıkları için hayati öneme sahip. Bilim insanları orkaların bu yüksek kalorili bölgeyi hedef almayı nasıl öğrendiğini henüz tam olarak bilmiyor.
Bazı orkaların, geleneksel avlarının azalması nedeniyle köpekbalıklarını hedef almaya başlamış olabileceği düşünülüyor. Benzer davranışların Kaliforniya Körfezi’nde başka bir orka grubunda da gözlemlendiği bildiriliyor.
Ancak büyük beyaz köpekbalığı popülasyonunun küresel çapta azaldığı düşünüldüğünde, orkaların baskısı bu türü daha da tehlikeye atabilir. Towner, özellikle genç bireylerin hedef alınmasının, bu yavaş büyüyen ve geç olgunlaşan tür üzerinde yıkıcı bir etkisi olabileceğini vurguluyor.
Vatandaş bilimi, balıkçı raporları ve izleme teknolojileriyle bu predasyonun ekosisteme uzun vadeli etkilerini anlamak için araştırmalar sürüyor. Okyanus derinliklerinde bile artık “kimin kimi avladığı” sorusu net değil.
