Zamanla değişen pek çok şey var dünyada. Aslında değişmeyen bir şey yok gibi. Ne varsa hepsi zamanın karşısında değişmeye mahkûm. Ve bu olağan bir şey aslında. Ama değişmek hep kötü olan bir şey değil ki. Yani bir şeyin değişmesi onun kötüleştiği manasına gelmiyor ya da gelmemeli.
Ama şöyle bir şey var; özellikle bizim yaşadığımız bu zamanda her ne varsa -buna insan da dâhil- öyle hızlı ve öyle kötü bir değişimin içinde ki yarın bugünden daha kötü olacak gibi zannediyor insan. Yani bunun adı tam olarak değişmek değil, kaybetmek.
Bugün elinde olanları yarın kaybediyor insan. Her gün bir önceki günden daha eksik, daha noksan ve daha kusurlu gibi geliyor bana. Mesela hasletlerimizi, güzelliklerimizi ve hatta kavramlarımızı yitiriyoruz. Değişmek demeyelim bunun adına ama eksiliyoruz. Evet evet, daha doğru tabir bu; eksilmek.
…
Mesela “ayıp olur” diye bir kavramımız vardı bizim. Hâlen daha vardır elbette ama genel itibarıyla yitirdiğimiz bir şey bu. Bir kavramdan daha çok bir ahlak gibi.
Yani önceden insanlar çocuklarına bakkaldan, marketten bir şey aldıklarında ya da ne bileyim yiyecek bir şeyler verdiklerinde “Ayıp olur, sokakta yeme.” derlerdi. Çünkü alamayan, yiyemeyen olurdu da onların da canı çekerdi.
Sonra mesela okula muz götürmezdik. Şimdiki zamandan bakıldığında garip gelecektir elbette. Ama sebebi vardı. Muz herkeste olmazdı. Okula götürüp de milletin içinde muz yenmezdi. “Ayıp olur; alan var, alamayan var.” derlerdi.
Pazarlarda siyah poşet olurdu mesela. Öyle her meyve sebze konmazdı ona. Daha ziyade pahalı olan meyveleri siyah poşete koydururlardı. “Ayıp olur.” derlerdi.
İnsanlar bir sokaktan geçecekken orada kendilerine borçlu biri varsa yolunu değiştirirler, başka sokaktan giderlerdi. Borçlu kişi kendilerini gördüğünde borcu aklına gelmesin, zor durumdadır şimdi diye düşünülürdü. “Ayıp olur.” derlerdi; başka yoldan giderlerdi.
Utanmak diye bir şey vardı yani. “Ayıp olur.” diye bir şey vardı. Hepsi unutulmadı elbette. Haksızlık etmeyeyim ama azaldı. Çok azaldı. Hatta öyle bir hâl var ki utanmak, utanılacak şey oldu.
