Parlamenter Sistem’in bitmek bilmez kriz gebeliklerinden biri de hükümetlerin nasıl kurulduğudur. İktidarlar, oy veren halkın tercihiyle mi şekilleniyor; yoksa halkın yetkisiz kaldığı alanlarda yeni hesaplarla mı şekilleniyor? Bu ve daha bir sürü Parlamenter Sistem tuhaflıklarını 8 Haziran’dan beri yeniden izliyoruz. Anayasa üzerine çalışan ve uygulamanın içinden gelen uzmanlara hükmet konusunda sorular sordum.
Hükümet nasıl kurulur?
Anayasa’mızın 110. Maddesi’ne göre; Cumhurbaşkanı tarafından hükümeti kurmakla görevlendirilen milletvekili sıfatı olan herhangi bir TBMM üyesi, Bakanlar Kurulu listesini oluşturup Cumhurbaşkanı’na sunar, Cumhurbaşkanı bu listeyi onayladığı an hükümet kurulmuş olur ve bakanlar görevlerine başlar. Hepsi bu.
Hükümet olmak için güvenoyu şartı yok mu?
Hayır! Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan hükümet hemen göreve başlar, başbakanlık ve bakanlıklarda devir teslim yapılır, ülke henüz güvenoyu almamış yeni hükümetin yönetimine geçer. Başka bir ifadeyle yeni başbakanın ve bakanların göreve başlaması için yeter şart Cumhurbaşkanı onayıdır, göreve başlamış bulunan bu hükümetin görevine devam edebilmesinin gerek şartı ise TBMM’den güvenoyu almasıdır.
Güvenoyu ne demek?
Hükümet kurulduktan sonra programını hazırlar ve yine Anayasa’nın 110. Maddesi’ne göre en geç 7 gün içinde TBMM Genel Kurulu’nda hükümet programı okunur. Programın okunmasından 2 tam gün sonra güvenoyu görüşmelerine başlanır ve görüşmelerin bitiminden 1 tam gün geçmedikçe güven oylaması yapılamaz. Gerek Anayasa’da gerekse TBMM İç Tüzük’ünün 124. Maddesi’nde görüşmelerin kaç gün süreceğiyle ilgili bir süre belirtilmemiştir. Bu durumda görüşmelerin kilitlenmesi veya uzaması da ihtimal dahilindedir. Hükümet programıyla ilgili görüşmelerin tamamlanmasının üzerinden 1 tam gün geçmedikçe güvenoylamasına geçilemez hükmü gereği bu süre 1 günden daha fazla olabilir.
Güvenoyu için kaç oy gerekiyor?
Güvenoyu için basit çoğunluk yeterli. 1982 Anayasası hükümet kurmayı kolaylaştırırken hükümeti düşürmeyi ise zorlaştırmıştır. Bakanlar Kurulu’nun, Meclis’ten güvenoyu alması, toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla olur. Bu sayının da Meclis üye tamsayısının dörtte birinden çok olması gerekir. Yani 184 milletvekilinin evet oyuyla güvenoyu alınabilir. 184 oyla güvenoyu almış bir hükümetin düşürülmesi için ise Anayasa’nın 111. Maddesi’ne göre en az 276 milletvekilinin güvensizlik oyu vermesi gereklidir.
Güvenoyu almazsa ne olur?
Yeni kurulan hükümet TBMM’den güvenoyu alırsa görevine devam eder, şayet alamazsa hükümet düşer; ancak görevi sona ermez. Şöyle ki, Cumhurbaşkanı yeni hükümet kuruluncaya kadar güvenoyu alamamış Bakanlar Kurulu’ndan görevine devam etmesini ister.
CHP’ye 23 Nisan Hükümeti umudu doğar mı?
Madde madde yazarak CHP’yi tek başına iktidar yapalım.
1. Cumhurbaşkanı Erdoğan ilk olarak Başbakan Davutoğlu’na hükümeti kurma görevini verecek.
2. Davutoğlu görevi alır almaz 45 günlük anayasal süre başlayacak, bu süreyi sonuna kadar da kullanabilir.
3. Davutoğlu’nun yapılan görüşmeler neticesinde hiçbir partiyle koalisyon anlaşmasına varamadığını düşünelim.
4. Karşımıza iki seçenek çıkıyor: Ya görevi Erdoğan’a geri iade edecek ya da azınlık hükümeti kurup güvenoyu isteyecek.
5. Davutoğlu’nun ‘ben hükümeti kuramıyorum’ deyip görevi iade ettiğini düşünelim. İşte bu küçük ihtimal CHP’nin tek başına iktidara gelme konusundaki tek umudu.
6. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu kez görevi CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu’na verecek.
7. Kılıçdaroğlu’nun da CHP’lilerden oluşan bir azınlık hükümeti kurduğunu ve bu hükümetin TBMM’de güvenoyu alabileceğini iddia ederek (güven oylaması gizlidir çünkü) listeyi Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunduğunu düşünelim.
8. Eğer Cumhurbaşkanı bu listeyi onaylarsa o anda Kılıçdaroğlu fiilen Başbakan, CHP ise fiilen hükümet olmuş olacaktır.
9. CHP tüm bakanlıkları AK Parti’den devralacak ve bir hafta içinde hükümet programını TBMM’de okutacaktır.
10. TBMM’de programın okunmasının ardından 2 tam gün geçtikten sonra görüşmelere başlanır.
11. Görüşmelerin kaç gün süreceği belli olmamakla birlikte, sona ermesinden en az 1 gün sonra oylamaya geçilebilir.
12. Oylamada CHP azınlık hükümetinin güven istemi reddedilecek ve kurulmuş olan hükümet düşecektir; ancak teamüller gereği yenisi kuruluncaya kadar Kılıçdaroğlu, Başbakanlığa CHP’de fiili hükümet olmaya devam eder.
13. CHP’nin fiili iktidarlık süresi, Davutoğlu’nun 45 günlük süreden ne kadarını harcayacağına göre değişecektir.
14. Sonuçta 45 günlük sürede hükümet kurulduğu halde güvenoyu alamadığı için Anayasa’nın 116. Maddesi gereği Cumhurbaşkanı’nca TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verilecektir.
15. Bu durumda Cumhurbaşkanı Erdoğan seçim için geçici bir hükümet kurmak üzere yeniden birini Başbakan olarak görevlendirecek ve her partiden üye sayısı oranında bakan bu hükümette yer alacak. Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları ise yine bağımsızlardan olacak.
Bu maddeler, Parlamenter Sistem içinde her an çıkmaya müsait onlarca krizden sadece biri. Bu krizler kolayca çıkartılabilir ve her şey alt üst olabilir. Yaşasın Parlamenter Sistem’in krizleri.
