Espor, bilgisayar ya da oyun konsolu tabanı üzerinden icra edilen, ferdi ve takımlar halinde, çevrimiçi ya da çevrimdışı olarak oynanan, organizasyon şeması içinde düzenlenen, profesyoneller arasında rekabete dayalı oyunlar bütünüdür. Bu hafta geniş şekliyle bu konu üzerine sizleri aydınlatacak yazımla sizleri baş başa bırakıyorum

Espor ve Espor Hukuku

Uzun ismiyle elektronik sporlar, kısa ismiyle ise espor, 2000’li yılların başları itibariyle ödüllü turnuvaların ivme kazanmasıyla varlığını hissettiren ve oyuncuların, profesyonel takımlar bünyesinde resmi lig ve etkinliklerde oyun oynayarak hayatlarını kazandığı bir spor dalıdır. [1]

Espor, bilgisayar ya da oyun konsolu tabanı üzerinden icra edilen, ferdi ve takımlar halinde, çevrimiçi ya da çevrimdışı olarak oynanan, organizasyon şeması içinde düzenlenen, profesyoneller arasında rekabete dayalı oyunlar bütünüdür.

Esporun bir spor olarak tanımlanması ve sınıflandırılması, geleneksel spor aktivitelerinin uygunluk, nitelik ve nicelik kazanımlarının nasıl değerlendirildiği ile bağlantılıdır. Elektronik spor ya da espor, adı ile bilinen organize video oyun yarışmaları, cybersport[2] olarak da adlandırılır.[3]

Hukuki açıdan esporun tanımı henüz yapılmamıştır. Ancak esporun hızla geliştiği ortadadır.

Esporda her oyun ve turnuva kendi kurallarını belirlemektedir. Espor; profesyonel sporcu, antrenör, hakem, yayıncı, analist, insan kaynakları, organizatör, etkinlik yöneticisi, finansman, hukukçu gibi birçok kariyer imkanı sunmakta, vakıf üniversiteleri, e-spor ile ilgili bölümler açmakta veya burs vermektedirler.

Profesyonel takımlar bünyesinde resmi lig ve etkinliklerde oyun oynayarak hayatlarını kazanan sporculara verilen lisansa esporcu lisansı adı verilmektedir. Ülkemizde, Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından esporcu lisansı verilmekte ve genel turnuvalara bu şekilde katılım sağlanabilmektedir.

Turnuva ve oyun kuralları ise oyun firması ve turnuva organizatörleri tarafından belirlenmektedir.[4]

Espor hukuku ise, sporcuların ve tüzel kişiliklerin birbirleri ve devletler ile olan ilişkilerini düzenlemek amacıyla oluşturulmuş kurallar bütünüdür.

Büyük bir ekonomik pazara dönüşen bu alanda kuşkusuz yayın hakları, transfer ücretleri gibi kavramlar da karşımıza çıkacaktır. Bu alanların her birisi bir makale konusu olacak şekilde genişletilmeye uygundur.

Bilindiği üzere internet, hayatımıza girdiğinden beri hızla ilerlemekte ve böylece hukuku da şekillendirmektedir. Teknoloji ilerledikçe yeni hukukdalları da ortaya çıkmak zorundadır. Espor diğer adıyla ülkemizde özellikle gençler arasında hızla gelişmekte ve büyümekte olan bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır.

Espor adı altında çeşitli turnuvalar yapılmakta ve büyük ödüller verilmektedir. Halen esporun gerçekten spor olduğuna dair tartışmalar sürmeye devam etmektedir.

Bu tartışmaların dışında espor ile birlikte sporcuların kulüple imzaladığı sözleşmeler, hile, şike, doping, sporcuların eğitim hakkı, sosyal hakkı, devletin yargı yetkisi, işveren ve işçi hakları gibi sorunlar günyüzün eçıkmaktadır. Fransa bu konuda daha hassas davranmakta ve Fransa’da esporcuları korumaya yönelik kanun yürürlüğe girmiş durumdadır.[5]

Esporun Gelişim Süreci

1972-1989 Dönemi:

Espor kavramının temelini oluşturan rekabetçi oyunculuk, neredeyse video oyunların çıkışından bu yana var olan bir durumdur.

Bu turnuvanın ardından bazı video oyun sektörünün öncüleri (Nintendo, Atari, Blockbuster) esporun da temellerini atmışlardır[6].

1990-1999 Dönemi:

90’lı yıllarda bilgisayar oyunlarının yükselişi, internet ağının gelişimi ile birlikte gerçek espor mücadeleleri de yapılmaya başlanmıştır. 1997 yılında, 2.000 katılımcı ile düzenlenen Quake[7]turnuvası ilk gerçek espor etkinliği olarak kabul edilmektedir. Espor bugün 380 milyon izleyicisi ve milyonlarca dolarlık geliri ile kendi ekosistemini oluşturmuştur.[8]

Esporu resmi olarak tanıma konusunda, ülkeler farklı politikalar izlemektedirler. Türkiye aslında espor anlamında en hızlı gelişimi gösteren Avrupa ülkeleri arasında yer almaktadır.

Gençlik ve Spor Federasyonu bünyesinde 2011 yılında Türkiye Dijital Oyunlar Spor Federasyonu (TÜDOF)[9] kurulmuştur. Gençlik ve Spor Bakanlığı bünyesinde kurulan bu federasyon Avrupa’da espor alanında kurulan ilk federasyondur.

Kuruluşundan sonra kamuoyuna sunduğu “Türkiye’de ve Dünya’da Dijital Oyunlar Hakkında Genel Rapor’’daTÜDOF, dijital oyunlarla ilgili kamu bilinci oluşturmak, sektör paydaşlarını bir araya toplamak ve dijital oyunların gücünden yararlanmak başta olmak üzere birçok misyon yüklemiştir.

TÜDOF’un Türkiye’deki tek temsilcisi Riot Games[10] isimli oyun yapım ve dağıtım şirketi, espor alanında 2012 yılından bu yana Türkiye’de faaliyet göstermektedir.

Espor Türkiye’de futboldan sonra en çok izleyici kitlesine sahip spordur. Türkiye Dijital Oyunlar Federasyonu kuruluşundan[11] iki sene sonra, 2013 yılında kapatılmıştır..[12]

Espora tüm dünyada ve ülkemizde yapılan yatırımların, daha  küçük adımlarını atan sektörün geleceğine dair, büyük bir ışık tuttuğunu söylemek mümkündür. Yakından takip ettiğimiz ülkemizde futbol kulüplerinin sektöre girişi dışında Amerika ve Avrupa’da da büyük spor kulüpleri espor takımlarına yatırım yaparken, özellikle Kore ve Çin gibi ülkelerde esporun artık bir kültür olarak yer ettiği ortadadır.[13]

Esporun Olumlu ve Olumsuz Etkisi

Espor tarihi çok eskiye gitse de küresel dünyada, son yıllarda çok fazla konuşulmaya başlayan, teknolojik gelişmelerle birlikte espor evrimini hızla tamamlayan bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Espor 1970’lerde başlasa da 2005’ten sonra tam anlamıyla hayatımıza girmiş ve 2017 itibariyle de ergenliğini tamamlayıp gelişme dönemine giren bir alandan oluşmaktadır.

Esporun, spor olup olmadığı konusunda uluslararası spor otoriteleri tarafından hala bir fikir birliğine varılamamışken, ebeveynler tarafından anlaşılmamasını yadırgamamak ve onları doğru bilgilendirmek gerekmektedir.[14]

Her spor dalı kendi içinde fayda ve zarar ihtiva etmektedir. Bugün dünyanın en popüler sporu olan futbol, dünyanın en tehlikeli 10 sporunun içinde yer almaktadır.[15]

Espor, henüz fayda ve zararlarını konuşmaya başlamadan önce, önyargıları kırmak zorunda kalmaktadır.

Ülkemiz mobil cihaz, bilgisayar ve oyun konsolu kullanımında ve kullanmaya başlama yaşı konusunda dünyada ilk sıralarda yer almaktadır. Ayrıca, bilgisayar başında vakit geçirme konusunda espor, ilk sırada yer almaktadır.

Espor konusundaki önyargılar; bilgisayar oyunu oynamak, boşa zaman geçirmek, obezite tehlikesi, hareketsiz yaşam, asosyal gelişim, oyun bağımlılığı şeklinde sıralanabilir hatta çok daha fazlasını ekleyebiliriz.

Her spor dalının; sportif bir yaşam, vakit geçirmek, sosyalleşmek, amatör veya profesyonel sporcu olmak gibi yapılma nedeni vardır. Yukarıda da zikredildiği üzere spor dalları; kendi içinde fayda, zarar ve önyargı içermekte olup ancak hiçbir spor dalı için zararlıdır, denilememektedir.

Esporu doğru anlamak, önyargılardan kurtulmak ve fayda-yarar kapsamında değerlendirebilmek için raporumuzla[16] birlikte Bakanlığımızın faaliyetleri, farklı devlet kurumlarının hazırladığı raporları, Türk aile yapısının kendine özgü özellikleri, bu spor türüne ilişkin istatistiki verileri, dünyanın tamamında yaşanan teknolojik, yaşamsal ve toplumsal küresel değişim ve gelişimi, milenyum kuşağını ve bu kuşağın talep ve fikirlerini takip edip doğru analiz etmek ve doğru bir perspektifle espor ve dijital oyunlar konusunu geliştirmek gerekmektedir.[17]

Espor’un İdari Yapılanması

Ülkemizde espor branşlarında müsabakalara katılmak isteyen kişiler Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı Gelişmekte Olan Spor Branşları Federasyonu[18] alt yapılanması olan Dijital Oyunlar Lisansı[19] almaları gerekmektedir. Yarışmalara takım halinde katılmak isteyen sporcuların şirket ya da dernek kurma şartı getirilmiştir.[20]

Bu alandaki tüm hukuki denetimler Espor Federasyonu ve Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir.

Espor Hukukunun İnceleme Alanları

Espor hukukunun ilk inceleme alanı sözleşmeler hukuku açısındanprofesyonel sporcu sözleşmeleridir.

Henüz bu konuda diğer profesyonel spor branşlarında olanın aksine her sporcuya standart biçimde hazırlanan sözleşme metinleri hazırlanmadığı için esporcuların hak ihlâllerinin olabileceği değerlendirilmiştir..[21]

Ülkemizde yer alan 6222 Sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun’da bir suç olarak nitelendirilen şikenin, dijital oyunlar bağlamında ülkemizde de suç olarak nitelendirileceği konusunda şüphemiz yoktur.[22]

Esporda şike yapılacağı varsayımında ileride inceleme konusu olabilecek bir diğer alan da ceza hukuku ile esporun ilişkisi olacaktır.

Esporcu Sözleşmeleri ve Hukuki Niteliği

Espor sözleşmeleri; sporcu ile espor şirketleri arasında imzalanan sözleşmelerdir Yapılacak olan espor sözleşmelerinden doğan hakların belirlenmesinde, sözleşmelerin uygulanması ve kapsamı ile ilgili yasal düzenleme bulunmamaktadır.

Bu sözleşmeleri inceleyecek olursak, tarafların hak ve borçları, finansal düzenlemeler, sözleşme süresinin sona ermesi, uygulanacak hukukun ne olduğu, uyuşmazlıkların nasıl çözüme kavuşturulacağı gibi konularda espor ile ilgili düzenlemeler henüz açığa kavuşturulmamıştır.

Sözleşmenin kapsamı:

Esporcu sözleşmelerinin kapsamına sporcu hakları, , esporcuların sporcu niteliği, Sözleşmelerin hukuki niteliği  gibi henüz açığa kavuşturulamamış sorunlar karşımıza çıkmaktadır.Esporcu, sözleşme yaptığı kulübüne sözleşme ile bağlı ise işçi statüsünde değerlendirilmelidir. Kulüplerin birçok sporcuyla yaptıkları genel işlem şartlarına tabi olan bu sözleşmelere sporculartarafından imza atılmaktadır. Ancak tek taraflı, kulüp tarafından hazırlanan bu sözleşmelerde uyuşmazlıklar çıkmaktadır.

Bu uyuşmazlıklarda esporcular, yaptıkları sözleşmelerde İş sözleşmeleri hükümlerine tabidir bu sözleşmelerin niteliği, hizmet sözleşmeleri yani nisbi emredici hükümlerdir, İşçi aleyhine değiştirilemeyen sözleşmelerdir.[23]

Uygulanacak hukuk:

Uygulanacak hukuk, taraflar arasında bir uyuşmazlık çıktığında hangi ülke hukukunun uygulanacağı sorunudur. Yabancılara hangi hukukun uygulanacağı sorusunda henüz net bir cevap verilememektedir.

Acaba bir Koreli espor turnuvasında oyuncu olarak başka bir ülkede oynasa Kore hukukuna tabi tutulabilir mi yoksa turnuvaya katıldığı ülkenin hukukuna mı tabi olacaktır? Bu ve benzeri sorunlara karşı hangi ülke hukukunun uygulanacağı sorusunun cevabı netliğe kavuşturulmalıdır.

Esporcuların hukuki statüsü:

Hukuki statü denilince akla bir kişinin veya kurumun kanunda yazılı olan şekli, yani hukuksal anlamda neyi ifade ettiğidir.Esporcu hakları ve esporun mevcut hukuki durumuna bakıldığındadünyada, spora devletin müdahalesi çok tercih edilen bir durum değildir.Fifa, Fiba gibi uluslararası kurumlara bakıldığında hepsi uluslararası tüzel kişiliği olan kurumlardır. Ancak Türkiye’de daha ziyade spor, devletin tekelindedir.

Esporcuların hukuki statüsüaçısından bir değerlendirme yaptığımızda, espor kulüpleri şirket bünyesinde faaliyet gösterdiğinden ve oyuncular sözleşme ile sponsorlarına bağlı olarak çalıştığından dolayısporcular iş kanunu hükümlerine tabidirler.Türk Borçlar Kanunu hükümlerine göre ise; bu durum hizmet sözleşmesi olarak nitelendirilmektedir.

Sporcunun, sağlık sigortası, iş kazası sigortası vb. gibi sigortalar da ayrı bir hüküm olarak esporcu sözleşmelerinde düzenlenmeli ve bir kaza meydana geldiği zaman sporcular, İş Kanunu’ndan doğan sorumluluk olan iş kazası hükümlerine tabi tutulmalıdır. Bu husus sözleşmede açık bir şekilde belirtilmelidir.

Sonuç

Yukarıda da bahsetmiş olduğumuz üzere espor artık milyonlarca kişinin aktif olarak takip ettiği, birçok uluslararası organizasyonun düzenlendiği ve profesyonel olarak bu işi yapan sporcularının bulunduğu bir alandır.

Ancak lisanslı sporcuların bulunduğu, büyük bütçeli takımların oluşturulduğu ve milyonlarca kişinin yapılan organizasyonları takip ettiği bu alanda hala yeterli hukuksal düzen oturmuş değildir.

Çünkü çok hızlı ilerleyen bu alan karşısında uluslararası spor konfederasyonları ve ulusal federasyonlar yeterli bilgi birikimine sahip değildir.[24]

Fransa ve Polonya dışında Avrupa kıtasında spor mevzuatlarında henüz espor, bir spor olarak ya da bir espor hukuku anlamında tanımlanmış durumdadır.

Sonuç olarak Espor çok yeni bir alandır. Henüz spor mu yoksa oyun mu tartışmalarının dahi çözüme kavuşturulamamış olması, hukuk temelli sözleşmelerin kanuna dayandırılması zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.Bu konuda geniş kapsamlı çalışmalar yapılarak yasal boşluk doldurulmalıdır.

Dileğimiz, Türkiye Espor Federasyonu bu spor dalına gereken önemi vermeli ve sporcuların hakkını koruyan kanunları en kısa zamanda çıkartmasıdır.[25]

[1]http://yayinlar.gsb.gov.tr/Public//Files/2018.05.14_16.57.28_espor-raporu-say%C4%B15.pdf (Erişim Tarihi: 27.11.2018)

[2]Cybersport (Espor), internet üzerinden oyun oynanabilen, belli zamanlarda düzenlenen uluslararası büyük organizasyonlarla dünyanın farklı yerlerinden insanların, oyun oynadıkları bir spor olarak tanımlanmaktadır.

[3]Jenny, S. E., Manning, R. D., Keiper, M. C., & Olrich, T. W. (2017). Virtual (ly) athletes: Where eSports fit within the definition of “Sport”. Quest, 69(1), 1–18.

[4]http://yayinlar.gsb.gov.tr/Public//Files/2018.05.14_16.57.28_espor-raporu-say%C4%B15.pdf (Erişim Tarihi: 27.11.2018)

[5] (Erişim Tarihi: 27.11.2018)

[6]

[7]Quick, ilk düzenlenen espor turnuvasına verilen isimdir.

[8]http://yayinlar.gsb.gov.tr/Public//Files/2018.05.14_16.57.28_espor-raporu-say%C4%B15.pdf (Erişim Tarihi:27.11.2018)

[9]Bundan sonraki bölümlerde Dijital Oyunlar Spor Federasyonu, kısaca TÜDOF olarak zikredilecektir.

[10]Riot Games; Los Angelas/Kaliforniya merkezli bir oyun yapım ve dağıtım şirketidir.

[11]13.06.2011 tarihinde Türkiye’de Gençlik ve Spor Bakanlığı bünyesinde kurulmuştur.

[12]http://oyungezer.com.tr/makaleler/35341-tudof-kapatildi(Erişim Tarihi: 28.11.2018)

[13]http://5mid.com/espor-nedir (Erişim Tarihi: 26.11.2018

[14]http://yayinlar.gsb.gov.tr/Public//Files/2018.05.14_16.57.28_espor-raporu-say%C4%B15.pdf (Erişim Tarihi: 27.11.2018)

[15]http://yayinlar.gsb.gov.tr/Public//Files/2018.05.14_16.57.28_espor-raporu-say%C4%B15.pdf  ( Erişim Tarihi:29.11.2018)

[16]Türkiye’de ve Dünya’da Dijital Oyunlar Hakkında Genel Rapor

[17]http://yayinlar.gsb.gov.tr/Public//Files/2018.05.14_16.57.28_espor-raporu-say%C4%B15.pdf (Erişim Tarihi: 27.11.2018)

[18] Federasyon, Bakanlığın 21 Aralık 2006 tarih ve 350 sayılı Oluru ile kurulmuştur.

[19]Dijital Oyunlar Lisansı Spor federasyonlarınca yapılacak olan spor yarışmalarına katılacaklara, elektronik ortamda il müdürlüğü veya ilgili spor federasyonu tarafından verilen tasdikli belgedir

[20]30450 sayılı sporcu ücretlerinden tevkif yoluyla alınan gelir vergisinin iadesi hakkında yönetmelik

[21]https://playerbros.com/espor-hukuku/ (Erişim Tarihi: 26.11.2018)

[22]https://playerbros.com/espor-hukuku/(Erişim Tarihi: 27.11.2018)

[23] Yaşar, Murat Kadir Has Üniversitesi “Esporcu Sözleşmeleri ve Mevcut Hukuki Durum” Sempozyumu 7.11.2018

[24] (Erişim Tarihi: 26.11.2018)

[25] (Erişim Tarihi: 27.11.2018)